Người bệnh ung thư có phải kiêng đường tuyệt đối? Nhịn ăn có bỏ đói được khối u? Cùng chuyên gia dinh dưỡng lật tẩy 3 lầm tưởng phổ biến và tìm hiểu sự thật khoa học để xây dựng chế độ ăn uống đúng đắn, hỗ trợ điều trị hiệu quả.

Những thông tin sai lệch về dinh dưỡng cho người ung thư

Dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư luôn là vấn đề được quan tâm

Khi một người nhận chẩn đoán ung thư, họ và gia đình ngay lập tức bước vào một cuộc chiến cam go. Bên cạnh những lo lắng về phác đồ điều trị, một “mặt trận” khác cũng đầy thách thức mở ra: mặt trận dinh dưỡng. Trong thời đại số, người bệnh bị bao vây bởi một biển thông tin hỗn loạn, từ những lời khuyên “truyền miệng”, các bài viết thiếu kiểm chứng trên mạng xã hội đến những chế độ ăn kiêng “thần kỳ” được quảng cáo rầm rộ. Tất cả đều hứa hẹn khả năng chữa lành hoặc tiêu diệt tế bào ung thư.

Sự nhiễu loạn thông tin này xuất phát từ một mong muốn chính đáng: tìm kiếm một tia hy vọng, một giải pháp để người bệnh chủ động kiểm soát bệnh tật. Tuy nhiên, việc tin và làm theo những lầm tưởng dinh dưỡng không có cơ sở khoa học lại mang đến những hậu quả vô cùng nghiêm trọng. Thay vì hỗ trợ, chúng lại có thể dẫn đến tình trạng suy kiệt thể chất, làm suy giảm hệ miễn dịch, giảm khả năng dung nạp các phương pháp điều trị chính thống như hóa trị, xạ trị và cuối cùng là ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả điều trị cùng chất lượng sống của người bệnh. Do đó, việc trang bị kiến thức đúng đắn, dựa trên bằng chứng khoa học là vô cùng cấp thiết.

3 lầm tưởng phổ biến nhất về dinh dưỡng cho người ung thư

Dưới đây, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích và bóc tách những lầm tưởng phổ biến nhất dưới góc nhìn của y học hiện đại để hiểu rõ đâu là sự thật và đâu là quan niệm sai lầm về dinh dưỡng cho người ung thư.

Lầm tưởng 1: Cắt bỏ hoàn toàn đường và tinh bột để “bỏ đói” khối u

Lầm tưởng cắt bỏ hoàn toàn đường để bỏ đói khối u

Đây có lẽ là lầm tưởng phổ biến và gây hại bậc nhất. Lý luận đằng sau nó nghe có vẻ hợp lý, đó là việc tế bào ung thư phát triển nhanh và sử dụng rất nhiều năng lượng mà nguồn năng lượng chính là đường (glucose). Chính vì vậy, quan điểm này cho rằng nếu ta cắt đường thì khối u sẽ bị “bỏ đói” và chết đi.

Nhưng thực tế, dưới góc nhìn khoa học, logic này có một lỗ hổng nghiêm trọng. Đúng là tế bào ung thư cần glucose, nhưng mọi tế bào khỏe mạnh trong cơ thể cũng cần glucose để tồn tại. Não bộ, hồng cầu và các tế bào cơ bắp đều sử dụng glucose làm nguồn năng lượng ưu tiên. Cơ thể chúng ta không có một “công tắc” thông minh nào để chỉ cung cấp glucose cho tế bào khỏe mạnh và “cắt” nguồn cung cho tế bào ung thư. Khi bạn cắt bỏ hoàn toàn carbohydrate (đường và tinh bột) khỏi chế độ ăn, cơ thể sẽ buộc phải chuyển sang một cơ chế sinh tồn, nó sẽ bắt đầu phân giải các cấu trúc khác để tạo ra glucose thông qua việc  phá vỡ protein từ chính khối cơ và lipid từ các mô mỡ. Quá trình này không chỉ không “bỏ đói” được khối u một cách hiệu quả mà còn dẫn đến hậu quả tàn khốc là teo cơ, sụt cân, suy kiệt và thậm chí là suy mòn ở bệnh nhân ung thư .

Chính vì vậy, lời khuyên hữu ích từ chuyên gia cho quan điểm này như sau:

• Không cần và không nên kiêng tuyệt đối carbohydrate. Thay vào đó, người bệnh cần lựa chọn thông minh, theo khuyến cáo của các hiệp hội ung thư uy tín .
• Ưu tiên carbohydrate phức hợp: Các loại thực phẩm này chứa nhiều chất xơ, giúp đường được giải phóng vào máu một cách từ từ, cung cấp năng lượng ổn định, không gây tăng đường huyết đột ngột. Các lựa chọn tốt bao gồm: gạo lứt, yến mạch, khoai lang, các loại đậu (đậu xanh, đậu lăng) và bánh mì nguyên cám.
• Hạn chế tối đa đường tinh chế và thực phẩm chế biến sẵn: Đây là những “calo rỗng”, cung cấp năng lượng nhanh nhưng ít giá trị dinh dưỡng và có thể thúc đẩy tình trạng viêm. Do vậy, người ung thư cần tránh xa bánh kẹo, nước ngọt, các loại siro và thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều đường ẩn.

Lầm tưởng 2: Phải kiêng hoàn toàn thịt đỏ và sữa

Lầm tưởng loại bỏ thịt bò và sữa vì nghĩ chúng làm tăng kích thích khối u

Nhiều người cho rằng thịt đỏ và các sản phẩm từ sữa có chứa các yếu tố gây viêm, hormone tăng trưởng và có thể thúc đẩy tế bào ung thư phát triển nhanh hơn.

Nhưng đứng dưới góc nhìn khoa học, thịt đỏ và sữa đều mang lại những lợi ích dinh dưỡng nhất định cho bệnh nhân ung thư:

• Thịt đỏ: Mối liên hệ giữa thịt đỏ và ung thư chủ yếu liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh (đặc biệt là ung thư đại trực tràng) khi tiêu thụ với lượng lớn và thường xuyên, và nguy cơ này còn cao hơn với thịt chế biến sẵn (xúc xích, thịt xông khói, lạp xưởng) . Tuy nhiên, đối với một bệnh nhân đang điều trị ung thư thịt đỏ lại có nhiều lợi ích tuyệt vời khác. Lý do bởi họ đang đối mặt với nguy cơ suy mòn và thiếu máu. Và thịt đỏ là một nguồn cung cấp protein có giá trị sinh học cao và đặc biệt là sắt heme – dạng sắt cơ thể dễ hấp thu nhất, rất quan trọng để tái tạo hồng cầu và chống lại tình trạng thiếu máu do hóa trị.

• Sữa: Hiện tại, không có bằng chứng khoa học mạnh mẽ và thuyết phục nào cho thấy việc uống sữa với lượng hợp lý làm cho tình trạng ung thư trở nên tồi tệ hơn ở người bệnh. Các hướng dẫn dinh dưỡng cho người sống sót sau ung thư từ các tổ chức lớn như Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ cũng không khuyến cáo việc kiêng sữa². Ngược lại, sữa và các sản phẩm từ sữa như sữa chua, phô mai là nguồn cung cấp canxi, vitamin D và protein chất lượng cao, ở dạng dễ tiêu hóa rất hữu ích cho những bệnh nhân chán ăn, ăn uống khó khăn hay sụt cân.

Vậy trước quan điểm phải kiêng thịt bò và sữa, chuyên gia dinh dưỡng đưa ra lời khuyên như thế nào?

• Thịt đỏ: Theo khuyến cáo của Quỹ Nghiên cứu Ung thư Thế giới – WCRF người bệnh có thể sử dụng với lượng vừa phải là dưới 500g thịt đã nấu mỗi tuần. Nên ưu tiên thịt nạc và chế biến bằng các phương pháp lành mạnh như luộc, hấp, hầm thay vì chiên, nướng ở nhiệt độ cao gây cháy xém.
• Sữa: Nếu bệnh nhân không bị dị ứng hay bất dung nạp lactose, việc sử dụng sữa và các chế phẩm từ sữa là hoàn toàn có lợi. Đặc biệt, trong bối cảnh cần bổ sung dinh dưỡng cao độ, các loại sữa dinh dưỡng y học cao năng lượng được thiết kế riêng cho bệnh nhân ung thư là một lựa chọn tối ưu.

Trong bối cảnh người bệnh thường xuyên đối mặt với các tác dụng phụ như chán ăn hay suy nhược, việc đảm bảo đủ dinh dưỡng qua đường ăn uống thông thường trở nên vô cùng khó khăn. Chính vì vậy, sản phẩm Dinh dưỡng Y học Leanmax Hope đã được Nutricare nghiên cứu và phát triển thành công, đóng vai trò như một giải pháp hỗ trợ dinh dưỡng cho người bệnh ung thư trong quá trình điều trị. Với công thức khoa học, dễ hấp thu, Leanmax Hope hỗ trợ tăng cường khối cơ và cân nặng nhờ công thức cao năng lượng (474 kcal/100g bột) và thành phần chứa Đạm Whey, chất béo MCT. Bên cạnh đó, sản phẩm còn hỗ trợ tăng cường miễn dịch, giảm mệt mỏi ở người bệnh với các chất chống oxy hóa (Vitamin A, C, E, Selen), Maggie và Kẽm.. 

Hiểu rằng hệ tiêu hóa của người bệnh ung thư rất nhạy cảm, Leanmax Hope được bổ sung chất xơ hòa tan FOS/Inulin và vitamin nhóm B, giúp người bệnh tìm lại cảm giác ăn ngon miệng, hỗ trợ hệ tiêu hóa cũng như giảm thiểu nguy cơ rối loạn đường ruột. Sản phẩm còn được bổ sung thêm thành phần Nano Cucurmin, Arginine và Vitamin C, hỗ trợ giảm viêm, nhanh lành vết mổ. Nhờ đó, Leanmax Hope có thể được coi là một thành tố quan trọng trong chế độ dinh dưỡng của bệnh nhân ung thư, bổ sung thêm 2 ly mỗi ngày, hỗ trợ người bệnh tăng cường sức khỏe và thể lực bền bỉ, vững vàng chống chọi lại bệnh tật. 

Lầm tưởng 3: Uống nước lá, rễ cây, thảo dược dân gian có thể thay thế y học

Lầm tưởng uống thảo dược để giảm kích thước khối u

Với tâm lý “có bệnh vái tứ phương” và mong muốn tìm về các giải pháp “thiên nhiên, lành tính”, nhiều người bệnh đã tìm đến các loại nước lá, rễ cây hay các loại thảo dược được truyền miệng là có khả năng “tiêu diệt ung thư”.

Nhưng sự thật đây lại là một hành động tiềm ẩn nhiều rủi ro khôn lường. Cụ thể như sau:

• Tương tác thuốc: Nguy hiểm lớn nhất là nguy cơ tương tác với các thuốc điều trị. Nhiều hoạt chất trong thảo dược có thể ảnh hưởng đến hệ enzyme Cytochrome P450 ở gan, là hệ enzyme chịu trách nhiệm chuyển hóa phần lớn các loại thuốc hóa trị. Sự tương tác này có thể làm giảm hiệu quả của thuốc hoặc ngược lại làm tăng độc tính của thuốc, gây ra những tác dụng phụ nghiêm trọng.
• Gây độc tính cho 1 số cơ quan: Nhiều loại thảo dược không rõ nguồn gốc, thành phần và liều lượng có thể chứa các chất gây độc cho gan, thận. Đây đều là những cơ quan vốn đã phải làm việc rất vất vả để thải trừ các sản phẩm chuyển hóa của khối u và thuốc điều trị.

Vì vậy, với bệnh nhân ung thư vai trò của bác sĩ điều trị là cực kỳ quan trọng. Mọi sản phẩm hỗ trợ, dù là thảo dược, vitamin liều cao hay thực phẩm chức năng, đều phải được thông báo và nhận được sự đồng ý của bác sĩ điều trị. Bệnh nhân tuyệt đối không tự ý sử dụng các sản phẩm không rõ nguồn gốc để tránh những hậu quả đáng tiếc.

5 nguyên tắc dinh dưỡng “vàng” cho người bệnh ung thư

Dinh dưỡng cực kỳ quan trọng hỗ trợ sức khỏe bệnh nhân ung thư

Sau khi đã loại bỏ những lầm tưởng, chúng ta cần xây dựng một chiến lược dinh dưỡng đúng đắn. Dưới đây là 5 nguyên tắc cốt lõi mà người bệnh và gia đình cần ghi nhớ:

• Đảm bảo đủ năng lượng và protein là ưu tiên số 1: Mục tiêu hàng đầu của dinh dưỡng trong ung thư là chống lại suy mòn, duy trì cân nặng và bảo tồn khối cơ. Các hướng dẫn lâm sàng quốc tế khuyến nghị bệnh nhân ung thư cần 1.2-2.0g protein/kg cân nặng/ngày, cao hơn nhiều so với người khỏe mạnh ⁵. Vì vậy bệnh nhân ung thư cần tăng cường các thực phẩm giàu năng lượng và protein như cá, trứng, thịt gia cầm, các loại đậu, các loại hạt và sử dụng các sản phẩm sữa dinh dưỡng y học khi ăn uống thông thường không đủ.
• Ăn đa dạng, ưu tiên thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng: Một chế độ ăn đa dạng sẽ cung cấp đầy đủ các vi chất cần thiết. Người bệnh ung thư nên áp dụng quy tắc “ăn cầu vồng” – bổ sung nhiều loại rau củ quả có màu sắc khác nhau (xanh, đỏ, vàng, tím) vào bữa ăn hàng ngày. Mỗi màu sắc đại diện cho các nhóm vitamin, khoáng chất và các hợp chất chống oxy hóa tự nhiên khác nhau, giúp cơ thể chống lại stress oxy hóa do bệnh tật và điều trị gây ra .
• Uống đủ nước: Nước đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc vận chuyển chất dinh dưỡng, điều hòa thân nhiệt và đặc biệt là hỗ trợ cơ thể thải trừ các sản phẩm chuyển hóa độc hại từ khối u và thuốc điều trị. Tình trạng mất nước do tác dụng phụ như sốt, tiêu chảy, nôn ói có thể làm bệnh nhân mệt mỏi và suy kiệt nhanh chóng. Người bệnh đảm bảo uống đủ 2-2.5 lít dịch mỗi ngày hoặc theo công thức 40ml/kg cân nặng. Nguồn bổ sung có thể qua nước lọc, canh, súp, sữa, hoặc nước trái cây không đường.

Linh hoạt điều chỉnh chế độ ăn theo tác dụng phụ: Quá trình điều trị có thể gây ra nhiều tác dụng phụ ảnh hưởng đến việc ăn uống. Việc xử trí dinh dưỡng phù hợp cho từng tác dụng phụ là rất quan trọng để duy trì nhập lượng . Khi bệnh nhân có tình trạng buồn nôn cần chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày và ưu tiên các món khô, ít mùi như bánh quy mặn hay bánh mì nướng. Đồng thời nên tránh thức ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng. Người bệnh có thể sử dụng gừng để giúp giảm cảm giác buồn nôn. Nếu gặp tình trạng đau miệng, khó nuốt cần chế biến thức ăn ở dạng mềm, lỏng, xay nhuyễn như súp, cháo,

• sinh tố và tránh các thực phẩm cứng, chua, cay có thể gây kích ứng niêm mạc miệng. Đặc biệt, nhiều bệnh nhân gặp tình trạng thay đổi vị giác sau mỗi đợt hóa – xạ trị. Khi đó nếu có vị kim loại trong miệng, người bệnh nên thử dùng dụng cụ ăn uống bằng nhựa hoặc tre và tăng cường sử dụng các loại gia vị thảo mộc tự nhiên (húng quế, bạc hà, thì là) để làm món ăn hấp dẫn hơn.
• Đặt an toàn vệ sinh thực phẩm lên hàng đầu: Hệ miễn dịch của bệnh nhân ung thư, đặc biệt là sau các đợt hóa trị thường bị suy yếu và khiến họ dễ bị nhiễm trùng hơn. Do đó, việc tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc vệ sinh là bắt buộc: luôn “ăn chín, uống sôi”, rửa tay kỹ trước khi chế biến, sử dụng thớt dao riêng cho thực phẩm sống và chín cũng như bảo quản thực phẩm đúng cách .

Kết luận

Trên hành trình điều trị, việc tin vào các quan niệm như “bỏ đói” khối u hay kiêng khem khắc nghiệt là vô cùng nguy hiểm, có thể dẫn đến suy kiệt và cản trở quá trình phục hồi của bạn. Hãy nhớ rằng, vai trò của dinh dưỡng không phải là để chữa bệnh, mà là cung cấp nền tảng sức khỏe vững chắc. Một chế độ ăn khoa học, đủ năng lượng và protein sẽ giúp cơ thể duy trì thể lực, củng cố hệ miễn dịch và chịu đựng tốt hơn các tác dụng phụ từ hóa-xạ trị. Đây chính là yếu tố then chốt giúp bạn đáp ứng trọn vẹn phác đồ của bác sĩ. Vì vậy, hãy gạt bỏ hoang mang và chủ động tham vấn chuyên gia y tế để xây dựng một kế hoạch dinh dưỡng phù hợp, an toàn và hiệu quả nhất cho chính mình.

(Huế Phạm)