Hệ vi sinh vật đường ruột với hàng nghìn tỷ vi sinh vật thuộc hàng trăm loài khác nhau, đóng vai trò then chốt trong quá trình tiêu hóa và điều hòa miễn dịch. Nghiên cứu gần đây cho thấy sự mất cân bằng hệ vi sinh vật này có liên quan mật thiết đến nhiều bệnh lý, trong đó có bệnh tiểu đường. Vậy, liệu hệ vi khuẩn đường ruột có thực sự là “nhân tố” trong cơ chế bệnh sinh của bệnh tiểu đường hay không?

1. Hệ vi sinh vật đường ruột và vai trò

Trong ruột của chúng ta có một hệ sinh thái vô cùng phong phú, được gọi là hệ vi sinh vật đường ruột. Hệ sinh thái này bao gồm hàng tỷ vi sinh vật, như vi khuẩn, virus và nấm. Hầu hết chúng sống ở ruột già và đóng vai trò rất quan trọng đối với sức khỏe. Điều đáng ngạc nhiên là số lượng vi khuẩn trong cơ thể còn nhiều hơn cả số lượng tế bào người, nghiên cứu cho thấy có khoảng 40 nghìn tỷ tế bào vi khuẩn trong khi đó chỉ có khoảng 30 nghìn tỷ tế bào người. Hệ vi sinh vật đường ruột có khoảng 1.000 loài vi khuẩn khác nhau, mỗi loài có một nhiệm vụ riêng và hầu hết đều cực kì quan trọng đối với sức khỏe con người. Chúng hoạt động cùng nhau như một cơ quan phụ, có thể nặng tới 1-2 kg, gần bằng trọng lượng não bộ. Mặc dù phần lớn vi sinh vật đường ruột có lợi, nhưng cũng có một số loại có thể gây bệnh.

Hệ vi sinh vật đường ruột vô cùng phong phú và đa dạng

Vi sinh vật đường ruột có ảnh hưởng sâu sắc đến quá trình tiêu hóa. Khi hệ vi sinh vật bị rối loạn, vi khuẩn có thể sản xuất quá nhiều khí và hóa chất, gây ra các triệu chứng khó chịu như đầy hơi và đau bụng, thường gặp ở người mắc IBS. Ngược lại, các lợi khuẩn như Lactobacilli và Bifidobacteria giúp cải thiện tiêu hóa bằng cách tăng cường hàng rào ruột, ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn gây bệnh và giảm thiểu các triệu chứng ruột kích thích (IBS). Việc bổ sung men vi sinh chứa các lợi khuẩn này có thể mang lại lợi ích đáng kể cho người bị IBS.

Hệ vi sinh vật đường ruột đóng vai trò then chốt trong việc duy trì và tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể. Các vi khuẩn có lợi không chỉ giúp kiểm soát tình trạng viêm nhiễm mà còn hỗ trợ giảm nhẹ các triệu chứng của nhiều bệnh lý khác nhau. Cụ thể, chúng có thể giúp giảm thiểu các vấn đề như tiêu chảy do kháng sinh hoặc nhiễm trùng Clostridioides difficile, táo bón, bệnh viêm ruột (IBD), hội chứng IBS, nhiễm trùng nấm men, nhiễm trùng đường tiết niệu, các bệnh về nướu, không dung nạp lactose, bệnh chàm (viêm da dị ứng), nhiễm trùng đường hô hấp trên và thậm chí cả nhiễm trùng huyết, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh.

Hệ vi sinh vật đường ruột đóng vai trò then chốt đối với sức khỏe

Nghiên cứu của cử nhân dinh dưỡng Nguyễn Thị Huyền – Khoa Dinh dưỡng, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, các vi khuẩn trong hệ tiêu hóa của chúng ta có nhiều vai trò tác động tích cực lên cơ thể như tổng hợp các chất dinh dưỡng cần thiết, bao gồm vitamin K, vitamin B12 và biotin; hỗ trợ và tăng cường hệ thống miễn dịch; hỗ trợ phát triển sức khỏe đường tiêu hóa. Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng sự cân bằng của hệ vi khuẩn trong đường ruột có ảnh hưởng đến sức khỏe của chúng ta và khả năng nhạy cảm với một vài bệnh.

2. Mối liên hệ của vi sinh vật đường ruột và bệnh tiểu đường

Hệ vi sinh vật (VSV) đường ruột đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa glucose và insulin -hai yếu tố then chốt liên quan đến bệnh tiểu đường. Các vi sinh vật đường ruột có khả năng ảnh hưởng đến độ nhạy insulin của cơ thể, tức là khả năng các tế bào phản ứng với insulin để hấp thụ đường từ máu. Một số loài lợi khuẩn có thể sản xuất các chất chuyển hóa giúp cải thiện độ nhạy insulin, trong khi sự mất cân bằng hệ vi sinh vật có thể dẫn đến tình trạng kháng insulin.

Ngoài ra, hệ vi sinh vật đường ruột cũng tham gia vào quá trình điều chỉnh lượng đường trong máu. Một số vi khuẩn đường ruột có thể tạo ra các axit béo chuỗi ngắn (SCFA), chẳng hạn như butyrate, propionate và acetate. Các SCFA này có tác dụng có lợi đối với chuyển hóa glucose,  tăng cường độ nhạy insulin và giảm viêm. Sự đa dạng và cân bằng của hệ vi sinh vật đường ruột có thể ảnh hưởng đến nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2, và việc duy trì một hệ vi sinh vật khỏe mạnh có thể là một phần quan trọng trong việc phòng ngừa và kiểm soát bệnh.Trong chuyên mục này của tạp chí Cell Metabolism, Krisko et al. (2020) chứng minh rằng hệ vi khuẩn đường ruột điều hòa cân bằng nội môi glucose thông qua quá trình sinh tổng hợp glucose ở gan và không thông qua mô mỡ sinh nhiệt như các công bố trước đây.

VSV đường ruột và bệnh tiểu đường có liên hệ mật thiết với nhau

Nghiên cứu mới đây trên 33 trẻ sơ sinh có nguy cơ di truyền cao mắc bệnh tiểu đường type 1 đã phát hiện sự thay đổi đáng kể trong hệ vi sinh vật đường ruột trước khi bệnh khởi phát. Cụ thể, sự đa dạng của hệ vi sinh vật giảm đột ngột, đồng thời số lượng vi sinh vật có hại tăng lên. Điều này cho thấy hệ vi sinh vật đường ruột có thể đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn đầu phát triển của bệnh tiểu đường type 1. Hơn nữa, sự khác biệt trong phản ứng đường huyết của mỗi người khi ăn cùng một loại thực phẩm cũng được giải thích bởi sự khác biệt trong hoạt động của hệ vi sinh vật đường ruột.

Bệnh tiểu đường không chỉ tác động đến quá trình chuyển hóa đường trong cơ thể mà còn gây ảnh hưởng đáng kể đến hệ vi sinh vật đường ruột. Một trong những ảnh hưởng rõ rệt nhất là sự thay đổi về thành phần và sự đa dạng sinh học của hệ vi sinh vật. Điều này có nghĩa là số lượng và loại vi khuẩn trong đường ruột có thể bị biến đổi, dẫn đến sự mất cân bằng giữa vi khuẩn có lợi và vi khuẩn có hại. Nguyên nhân của sự thay đổi này có thể xuất phát từ nhiều yếu tố, bao gồm chế độ ăn uống không lành mạnh, việc sử dụng thuốc điều trị tiểu đường và tình trạng viêm nhiễm kéo dài do bệnh gây ra. Như vậy, có thể thấy rằng bệnh tiểu đường và hệ vi sinh vật đường ruột có mối quan hệ tương tác lẫn nhau, ảnh hưởng qua lại và tác động đến sức khỏe tổng thể của người bệnh.

3. Giải pháp tăng cường sức khỏe đường ruột, ngừa biến chứng tiêu hóa ở người đái tháo đường

Chất xơ đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sức khỏe đường ruột, đặc biệt quan trọng đối với người bệnh tiểu đường. Trong đó, chất xơ hòa tan giúp làm chậm quá trình hấp thụ đường vào máu, từ đó kiểm soát đường huyết hiệu quả hơn; Chất xơ không hòa tan tăng cường khối lượng phân, thúc đẩy nhu động ruột, giảm tình trạng táo bón. Để tối ưu hóa lợi ích, người bệnh nên tăng cường đa dạng các loại trái cây (như táo, lê, cam), rau xanh (bông cải xanh, rau cải, cà rốt) và ngũ cốc nguyên hạt (yến mạch, gạo lứt). Nghiên cứu cho thấy, việc tăng cường chất xơ trong chế độ ăn giúp cải thiện đáng kể việc kiểm soát lượng đường trong máu, bởi vì chất xơ có chỉ số đường huyết thấp, làm tăng mức đường huyết sau bữa ăn một cách chậm rãi, từ đó giảm nhu cầu sản xuất insulin, giúp bảo vệ các tế bào tuyến tụy khỏi sự suy giảm.

Tăng cường chất xơ trong khẩu phần ăn của bệnh nhân tiểu đường

Việc chia khẩu phần ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày giúp giảm áp lực lên hệ tiêu hóa, đặc biệt là dạ dày. Đối với người bệnh tiểu đường, duy trì lượng đường trong máu ổn định là rất quan trọng. Bằng cách ăn các bữa nhỏ và thường xuyên. Việc chia nhỏ khẩu phần ăn thành nhiều bữa trong ngày mang lại lợi ích đáng kể cho sức khỏe, đặc biệt là đối với những người mắc bệnh tiểu đường. Đầu tiên, phương pháp này giúp giảm áp lực lên hệ tiêu hóa, đặc biệt là dạ dày, tạo điều kiện cho quá trình tiêu hóa diễn ra nhẹ nhàng hơn. Thứ hai, và quan trọng hơn, việc ăn các bữa nhỏ thường xuyên giúp duy trì lượng đường trong máu ổn định. Khi cơ thể có thể hấp thụ glucose một cách từ từ và ổn định hơn, tránh được tình trạng tăng đường huyết sau ăn. Điều này cũng giúp kiểm soát cân nặng, một yếu tố quan trọng trong quản lý bệnh tiểu đường. Các chuyên gia khuyến nghị nên chia thành 5-6 bữa nhỏ mỗi ngày, thay vì 3 bữa lớn.

Chất béo bão hòa (béo no) có trong các loại thịt đỏ, mỡ động vật và thực phẩm chế biến sẵn có thể làm tăng cholesterol xấu (LDL) và giảm cholesterol tốt (HDL), gây hại cho tim mạch, đặc biệt nguy hiểm cho người bệnh tiểu đường vốn đã có nguy cơ cao về bệnh tim mạch. Thay vào đó, người bệnh nên ưu tiên các nguồn chất béo không bão hòa lành mạnh từ cá (cá hồi, cá thu), các loại hạt (hạnh nhân, óc chó) và đậu. Các loại chất béo này không chỉ cung cấp năng lượng mà còn hỗ trợ sức khỏe tim mạch, giúp kiểm soát đường huyết và cải thiện độ nhạy insulin.

Thực phẩm chứa chất béo lành mạnh

Đặc biệt, hệ vi sinh vật đường ruột đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tổng thể và kiểm soát đường huyết. Probiotics có trong sữa chua không đường, kim chi và các thực phẩm lên men khác, cung cấp các vi khuẩn có lợi, giúp cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột. Prebiotics có trong hành, tỏi, chuối và măng tây, là nguồn thức ăn cho probiotics, giúp chúng phát triển và hoạt động hiệu quả hơn. Việc bổ sung probiotics và prebiotics giúp cải thiện độ nhạy insulin, giảm viêm và tăng cường chức năng miễn dịch. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng sữa chua mang lại nhiều lợi ích sức khỏe cho người bệnh tiểu đường. Việc tiêu thụ sữa chua thường xuyên giúp giảm tình trạng kháng insulin, cải thiện khả năng kiểm soát đường huyết, giảm viêm và hạ huyết áp tâm thu. Do đó, các chuyên gia dinh dưỡng khuyến khích người bệnh tiểu đường bổ sung sữa chua vào chế độ ăn uống lành mạnh hàng ngày. Tạp chí Journal of Nutrition công bố một phân tích tổng hợp từ 13 nghiên cứu, cho thấy sữa chua có lợi ích trong việc giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2 ở người lớn tuổi khỏe mạnh.

Thực phẩm giàu probiotic rất cần thiết cho bệnh nhân tiểu đường

Để duy trì sức khỏe đường ruột và hỗ trợ kiểm soát bệnh tiểu đường, việc áp dụng chế độ ăn uống khoa học, lối sống lành mạnh và bổ sung probiotics là vô cùng quan trọng. Đặc biệt, sản phẩm Glucare Gold với thành phần 100% chất xơ hòa tan FOS – prebiotic, vai trò là nguồn thức ăn quan trọng cho probiotic, là một lựa chọn lý tưởng. FOS không chỉ giúp tái tạo hệ vi khuẩn có lợi, mà còn giảm thiểu các vấn đề tiêu hóa thường gặp như táo bón, rối loạn tiêu hóa và đầy hơi. Việc sử dụng Glucare Gold kết hợp với các biện pháp trên sẽ góp phần đáng kể vào việc cải thiện sức khỏe đường ruột và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh tiểu đường

Kết luận: Qua bài viết này, chúng ta đã thấy rõ mối liên hệ mật thiết giữa hệ vi sinh vật đường ruột và bệnh tiểu đường. Một hệ vi sinh vật đường ruột khỏe mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng đường huyết và phòng ngừa các biến chứng của bệnh tiểu đường. Để cải thiện sức khỏe đường ruột, chúng ta cần chú trọng đến chế độ ăn uống giàu chất xơ, hạn chế đường và chất béo xấu, đồng thời duy trì lối sống năng động. Bên cạnh đó, bổ sung probiotics cũng là một biện pháp hữu ích để tăng cường số lượng và đa dạng của vi khuẩn có lợi trong đường ruột. Chăm sóc hệ vi sinh vật đường ruột là một phần không thể thiếu trong việc quản lý và phòng ngừa bệnh tiểu đường.

(Huế Phạm)