Chế độ ăn kiêng I-ốt cho bệnh nhân ung thư tuyến giáp điều trị bằng I-ốt phóng xạ

Thực hành chế độ ăn kiêng I-ốt trong vòng 2 tuần trước khi điều trị u tuyến giáp bằng I-ốt phóng xạ 131 đã được chứng minh giúp hỗ trợ và tăng hiệu quả của phương pháp điều trị này. Tuy nhiên, làm thế nào để kiểm soát được lượng I-ốt trong ngưỡng tiêu chuẩn mà vẫn đảm bảo cân bằng đầy đủ dinh dưỡng? Bài viết này sẽ làm sáng tỏ những nguyên tắc chung và cập nhật những hướng dẫn mới nhất về chế độ ăn này.

Mối tương quan giữa điều trị I-ốt phóng xạ và thực hành chế độ ăn kiêng I-ốt

I-ốt là một khoáng chất quan trọng có đảm nhận nhiều vai trò trong cơ thể, đặc biệt là ở tuyến giáp. Theo Việt Y Học Quốc Gia Hoa Kỳ, I-ốt là một thành phần thiết yếu được các tế bào tuyến giáp sử dụng để tạo ra hormone tuyến giáp, đóng góp vào nhiều quá trình quan trọng bao gồm điều chỉnh quá trình trao đổi chất, hỗ trợ tăng trưởng và sửa chữa mô. Đồng thời, tuyến giáp hấp thụ gần như toàn bộ lượng iốt trong cơ thể, vì vậy I-ốt phóng xạ (Radioactive iodine hay I-131 (I-ốt 131)) có thể được sử dụng để điều trị ung thư tuyến giáp. I-131 được hấp thụ chủ yếu ở các tế bào tuyến giáp, nơi phóng xạ có thể phá hủy tuyến giáp và bất kỳ tế bào tuyến giáp nào khác (bao gồm cả tế bào ung thư) mà ít ảnh hưởng đến phần còn lại của cơ thể bạn.

I-ốt phóng xạ (I-ốt 131) có thể được sử dụng để điều trị ung thư tuyến giáp. (Ảnh: Nonstop Neuron)

Phương pháp điều trị này có thể được sử dụng để cắt bỏ (tiêu diệt) bất kỳ mô tuyến giáp nào còn sót lại và không được cắt bỏ bằng phẫu thuật, hoặc điều trị một số loại ung thư tuyến giáp đã lan đến các hạch bạch huyết và các bộ phận khác của cơ thể . Liệu pháp iốt phóng xạ giúp người bệnh sống lâu hơn nếu họ bị ung thư tuyến giáp dạng nhú hoặc dạng nang (ung thư tuyến giáp biệt hóa) đã di căn đến cổ hoặc các bộ phận cơ thể khác và hiện nay đây là phương pháp thực hành tiêu chuẩn trong những trường hợp như trên. Tuy nhiên, để tăng hiệu quả của liệu pháp điều trị I-ốt phóng xạ, bệnh nhân sẽ được chỉ định chế độ ăn kiêng I-ốt, hay chế độ ăn thấp I-ốt.

Theo Hiệp hội Tuyến Giáp Hoa Kỳ, chế độ ăn ít I-ốt là chế độ ăn giới hạn lượng I-ốt tiêu thụ hàng ngày ở ngưỡng dưới 50 µg, duy trì trong 1–2 tuần. Lượng I-ốt này thấp hơn rất nhiều so với lượng iốt tiêu thụ trung bình từ thực phẩm là khoảng 240 đến 300 μg/ngày đối với nam và 190 đến 210 μg/ngày đối với nữ giới tại Hoa Kỳ. Chế độ ăn này đã được Hiệp hội Tuyến giáp Hoa Kỳ khuyến nghị cho bệnh nhân được chỉ định sử dụng phương pháp I-ốt phóng xạ trong vòng 1 – 2 tuần trước khi uống I-131 nhằm mục đích cạn kiệt lượng I-ốt dự trữ trong cơ thể, giúp nâng cao hiệu quả điều trị khi đua I-ốt phóng xạ vào cơ thể.

Người bệnh được chỉ định sử dụng phương pháp I-ốt phóng xạ được yêu cầu hạn chế ăn I-ốt trong 1-2 tuần trước khi uống I-131. (Ảnh: The Olive Press)

Bên cạnh đó, vẫn có những nghiên cứu về chế độ ăn “Hạn Chế I-ốt” (Restricted Iodine Diet), cho phép người bệnh tiêu thụ lượng I-ốt từ 50 – 100 µg và được áp dụng trong 4 tuần trước khi điều trị I-131 thay vì 2 tuần như chế độ ăn thấp I-ốt. Chế độ ăn này cho kết quả lượng I-ốt trong nước tiểu và mức tiêu thụ I-ốt phóng xạ không có sự khác biệt thống kê với chế độ ăn thấp I-ốt. Chế độ này thường được áp dụng ở những quốc gia có nguồn thực phẩm giàu I-ốt và có thói quen tiêu thụ thực phẩm mặn chứa nhiều I-ốt như Hàn Quốc và Nhật Bản.

Những khó khăn trong thực hành chế độ ăn thấp I-ốt

Có thể thấy, lượng I-ốt trong chế độ ăn kiêng I-ốt thấp hơn đến 4 lần so với lượng I-ốt trong chế độ ăn của người bình thường. Vì vậy, để có được một bữa ăn vừa đầy đủ dinh dưỡng, ngon miệng, vừa đảm bảo lượng I-ốt được giới hạn theo khuyến cáo trong điều trị thật sự là một nhiệm vụ tương đối khó khăn đối với bệnh nhân và người chăm sóc bệnh nhân.  

I-ốt được sử dụng nhiều trong các chế phẩm chăn nuôi hoặc trong các chất phụ gia thực phẩm, đặc biệt là trong gia vị và chất ổn định. Vì vậy, nó có thể được tìm thấy trong rất nhiều các loại thực phẩm và đồ uống. Những nguồn thực phẩm có lượng  I-ốt cao mà người bệnh nên tránh tiêu thụ gồm có:

• Muối iốt, muối biển và thức ăn mặn
• Các loại thịt chế biến sẵn như giăm bông, thịt xông khói, xúc xích
• Tất cả các sản phẩm từ sữa thông thường (sữa, phô mai, kem, kem chua, sữa chua, bơ, kem)
• Lòng đỏ trứng, sản phẩm bánh thông thường, sô cô la, trái cây sấy khô, rau đóng hộp, đậu
• Hải sản và các sản phẩm từ biển (cá, động vật giáp xác, tôm, mực, blackfish, bạch tuộc, rong biển)
• Thực phẩm có chứa thuốc nhuộm thực phẩm màu đỏ Red Dye No.3 (kẹo, rượu mùi, cocktail)
• Vitamin và thực phẩm bổ sung có chứa iốt (kiểm tra nhãn và thành phần và ngừng hoàn toàn nếu có chứa iốt)
• Thuốc: Betadine, Rocaltrol 0,5μg (thay vào đó dùng Rocaltrol 0,25 μg)

Song song với việc hạn chế các thực phẩm có chứa nhiều I-ốt, chế độ ăn thấp I-ốt vẫn phải đảm bảo đầy đủ các dưỡng chất khác như đạm, đường, béo, các vitamin và khoáng chất khác ngoài I-ốt. Việc đảm bảo đủ các chất dinh dưỡng sẽ giúp bệnh nhân có được thể trạng tốt nhất để tiếp nhận điều trị, hạn chế các tác dụng phụ và hỗ trợ quá trình phục hồi sau quá trình điều trị. 

Lời khuyên về chế độ ăn kiêng I-ốt cho người đang điều trị ung thư tuyến giáp

Nguyên tắc của chế độ ăn kiêng I-ốt là loại bỏ hoặc hạn chế các thực phẩm có chứa hàm lượng I-ốt cao khỏi chế độ ăn và thay thế chúng bằng những thực phẩm cùng loại không chứa I-ốt hoặc có hàm lượng I-ốt thấp. Nói cách khác, việc kiểm soát hàm lượng I-ốt phải được thực hành song song với việc đảm bảo cung cấp đủ các dưỡng chất thiết yếu gồm protein, carbohydrate, chất béo, các vitamin và khoáng chất trừ I-ốt. 

Dưới đây là 8 lời khuyên của Hiệp hội Tuyến Giáp Hoa Kỳ cho chế độ ăn kiêng I-ốt3:

• Không dùng muối I-ốt
• Không dùng các sản phẩm bơ, sữa thông thường
• Không ăn hải sản
• Hạn chế các sản phẩm ngũ cốc (như mì, mì ống, bánh ngọt), tương đương với một lượng bằng 1 lát bánh mì hay  ½ cốc mì ống mỗi ngày
• Hạn chế ăn thịt bò, thịt gà và gà tây
• Tránh ăn ở nhà hàng, quán ăn trong thời gian này vì rất khó để kiểm soát hàm lượng I-ốt trong bữa ăn nấu sẵn ở nhà hàng.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi ngừng sử dụng bất kỳ loại thuốc có màu đỏ hoặc bất kỳ loại thuốc nào có chứa I-ốt (ví dụ: Amiodarone, thuốc ho long đờm, thuốc sát trùng tại chỗ).
• Tránh dùng tất cả các thực phẩm bổ sung thảo dược (đặc biệt khi hàm lượng I-ốt không được nêu rõ trên nhãn sản phẩm)
• Thay vì tiêu thụ những loại thực phẩm trên, người chăm sóc có thể cân nhắc đến một số lựa chọn khác có thể sử dụng trong chế độ ăn kiêng I-ốt này, bao gồm:

• Muối không I-ốt hoặc muối biển không I-ốt
• Lòng trắng trứng
• Bánh mì tự làm bằng muối và dầu không chứa iốt (không dùng dầu đậu nành) thay vì dùng bơ hoặc sữa hoặc bánh mì nướng thương mại, không dùng phụ gia có chứa I-ốt, sữa hoặc trứng
• Trái cây và rau quả tươi
• Các loại rau đông lạnh
• Ngũ cốc, sản phẩm ngũ cốc và mì ống không có thành phần I-ốt cao
• Trái cây đóng hộp
• Các loại hạt không muối, tự nhiên và bơ hạt (đậu phộng, hạnh nhân, v.v.)
• Nước ngọt, bia, rượu, nước chanh, nước ép trái cây
• Cà phê hoặc trà không có kem, sữa làm từ sữa bò hay đậu nành
• Bắp rang sử dụng dầu thực vật hoặc không khí, với muối không I-ốt
• Hạt tiêu đen, các loại thảo mộc và gia vị tươi hoặc khô, tất cả các loại dầu thực vật
• Đường, mứt, thạch, si-rô cây phong mật ong
• Bánh quy Matzo

Chế độ ăn uống theo khuyến nghị góp phần cải thiện sức khỏe tuyến giáp. (Ảnh: Freepik)

Đi kèm với những khuyến nghị về thực phẩm nên tiêu thụ và không nên tiêu thụ, Hiệp Hội Tuyến Giáp Hoa Kỳ cũng đưa ra một thực đơn mẫu cho một ngày như sau:

Bảng 1: Thực đơn khuyến nghị của Hiệp Hội Tuyến Giáp Hoa Kỳ cho chế độ ăn kiêng I-ốt

Bên cạnh những lời khuyên về những thực phẩm chứa ít và nhiều I-ốt, những bệnh nhân sau khi phẫu thuật tuyến giáp (đối tượng chính của chế độ ăn kiêng I-ốt) cũng được khuyến cáo bổ sung thêm Canxi để phòng ngừa tình trạng hạ Canxi máu do tuyến giáp đã bị cắt bỏ, làm thiếu hụt hormone tuyến cận giáp, ảnh hưởng trực tiếp tới quá trình điều hòa lượng Canxi trong máu. Hạ Canxi máu có thể gây ra nhiều biến chứng như rối loạn co cơ bắp, mệt mỏi, da khô, móng tay dễ gãy và nhiều biến chứng thần kinh, vận động khác nếu không được chữa trị kịp thời. Đáng tiếc là nguồn thực phẩm giàu Canxi nhất là các loại hải sản, động vật giáp xác và sữa thông thường lại nằm trong danh sách những thực phẩm cần tránh và hạn chế trong thực hành ăn kiêng I-ốt. Vì vậy, bệnh nhân và người chăm sóc có thể cân nhắc đến những loại thực phẩm khác như rau xanh, các loại hạt, hoặc thậm chí là các sản phẩm thực phẩm bổ sung Canxi và Vitamin D3 giúp hỗ trợ hấp thụ Canxi từ ruột vào máu.

Quý độc giả cũng có thể tham khảo thêm một số thực đơn khác được nêu trong một báo cáo nghiên cứu của Khoa Y Học Hạt Nhân – Bệnh Viện K Tân Triều với đề tài: “Hiệu quả chế độ ăn hạn chế Iod trên bệnh nhân ung thư tuyến giáp đã phẫu thuật có điều trị I-131 tại Bệnh viện K”. Đối với người Việt Nam, có lẽ thực đơn này sẽ dễ áp dụng và gần gũi hơn với thói quen ăn uống của người Việt.

Bảng 2: Chế độ dinh dưỡng cho người kiêng I-ốt trước khi điều trị I-131 với mức năng lượng từ 1500 – 1700 Kcal/ngày

Bảng 3: Chế độ dinh dưỡng cho người kiêng I-ốt trước khi điều trị I-131 với mức năng lượng từ 1800 – 2000 Kcal/ngày

Kết luận

Kiêng I-ốt trong khoảng thời gian từ thời điểm 2 tuần trước khi điều trị I-ốt phóng xạ cho đến khi kết thúc điều trị là một trong những điều kiện bắt buộc để hiệu quả điều trị được tối ưu. Để tránh thiếu hụt dinh dưỡng, người bệnh cần nắm rõ những nguyên tắc chung trong chế độ ăn kiêng I-ốt nêu trên và tham vấn bác sĩ hoặc các chuyên gia dinh dưỡng để có một chế độ ăn vừa đảm bảo đủ chất, vừa kiểm soát được lượng I-ốt đưa vào cơ thể trong giai đoạn này.