Trẻ nhỏ rất dễ ốm vặt và thường dễ tái phát bệnh, đặc biệt vào thời điểm giao mùa, thời tiết thay đổi thất thường do hệ miễn dịch còn non yếu khiến không ít phụ huynh lo lắng. Làm thế nào để tăng cường sức đề kháng cho trẻ một cách khoa học và hiệu quả? Bài viết này mang đến cho bạn câu trả lời chi tiết, với những kiến thức chuyên sâu về cách hệ miễn dịch hoạt động, tầm quan trọng của dinh dưỡng, đặc biệt là các dưỡng chất vàng như vitamin, khoáng chất, lợi khuẩn giúp tăng cường đề kháng cho trẻ.

1. Hệ miễn dịch của trẻ: “Tấm khiên” bảo vệ trẻ trước virus

Hệ miễn dịch – lá chắn bảo vệ trẻ trước mọi tác nhân gây bệnh

Hệ miễn dịch đóng vai trò bảo vệ cơ thể khỏi sự xâm nhập của các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng…¹ Hiểu rõ về cơ chế hoạt động của  hệ miễn dịch sẽ giúp cha mẹ có những biện pháp chăm sóc con hiệu quả hơn.

Hệ thống miễn dịch là một mạng lưới phức tạp gồm các tế bào, mô và cơ quan phối hợp với nhau để chống lại “kẻ xâm nhập” gây bệnh. Nó giống như một đội quân hùng mạnh, luôn sẵn sàng bảo vệ cơ thể trẻ khỏi vi khuẩn, virus, nấm và các tác nhân gây hại khác.

Hệ miễn dịch có hai tuyến phòng thủ chính bao gồm²: 

• Miễn dịch không đặc hiệu (Đề kháng tự nhiên):

Cơ thể trẻ sinh ra đã được trang bị một hệ thống phòng thủ tự nhiên, còn gọi là miễn dịch bẩm sinh, hoạt động như một “lá chắn” đầu tiên chống lại sự xâm nhập của các tác nhân gây bệnh. “Lá chắn” này đến từ đâu và hoạt động như thế nào?

Đầu tiên là hàng rào vật lý và hóa học ở bề mặt cơ thể trẻ. Da và niêm mạc (lót đường hô hấp, tiêu hóa, tiết niệu…) tạo thành một lớp bảo vệ vững chắc. Sự tiết liên tục của mồ hôi, nước mắt, dịch nhầy giúp cuốn trôi vi sinh vật. Độ pH axit của dạ dày trở thành “khắc tinh” của nhiều vi khuẩn, virus qua đường ăn uống. Bên cạnh đó, các lợi khuẩn cư trú trên da và niêm mạc cũng cạnh tranh chỗ bám, ngăn không cho vi khuẩn gây bệnh phát triển.

Tiếp đến là hàng rào tế bào. Khi mầm bệnh vượt qua được lớp bảo vệ đầu tiên, các “chiến binh” bạch cầu sẽ ra tay. Bạch cầu đa nhân trung tính và đại thực bào hoạt động như những “vệ sĩ” tuần tra, nhanh chóng “nuốt chửng” và tiêu hóa vi khuẩn, virus. Tế bào diệt tự nhiên (NK) chuyên “săn lùng” và tiêu diệt các tế bào của cơ thể đã bị virus xâm nhập.

Cuối cùng là hàng rào dịch thể, bao gồm các protein và phân tử hòa tan trong máu và dịch cơ thể. Kháng thể tự nhiên, bổ thể, và propecdin phối hợp với nhau để làm tan hoặc vô hiệu hóa vi khuẩn, virus. Interferon được các tế bào tiết ra để ngăn chặn sự nhân lên của virus bên trong tế bào.

Tất cả những hàng rào này hoạt động liên tục và phối hợp nhịp nhàng, tạo nên hệ thống đề kháng tự nhiên vững chắc, bảo vệ cơ thể khỏi vô số mầm bệnh mỗi ngày.

• Miễn dịch đặc hiệu (thu được):

Bên cạnh “lá chắn” bẩm sinh, cơ thể trẻ còn sở hữu một hệ thống phòng thủ thứ hai, tinh vi và mạnh mẽ hơn, được gọi là miễn dịch đặc hiệu (hay miễn dịch thu được). Hệ thống này không có sẵn từ khi sinh ra mà được hình thành sau khi cơ thể trẻ tiếp xúc với một tác nhân gây bệnh cụ thể (thông qua việc mắc bệnh tự nhiên) hoặc do tiêm vaccine.

Đặc điểm nổi bật của miễn dịch đặc hiệu là tính “ghi nhớ”. Khi gặp lại đúng tác nhân gây bệnh đã từng tiếp xúc, hệ thống này sẽ phản ứng nhanh hơn, mạnh hơn và hiệu quả hơn. Miễn dịch đặc hiệu hoạt động thông qua hai “binh chủng” chính như sau:

• Miễn dịch dịch thể: “Binh chủng” này do các tế bào lympho B đảm nhiệm, với “vũ khí” chính là kháng thể. Kháng thể tuần hoàn trong máu và dịch cơ thể, có khả năng nhận diện và gắn kết đặc hiệu với tác nhân gây bệnh. Chúng hoạt động bằng nhiều cách như ngăn chặn vi sinh vật bám vào tế bào, trung hòa độc tố, làm tan hoặc ngưng kết vi sinh vật, sau đó “đánh dấu” chúng để các tế bào miễn dịch khác dễ dàng tiêu diệt.
• Miễn dịch tế bào: “Binh chủng” này do các tế bào lympho T chỉ huy. Tế bào lympho T hỗ trợ (T CD4) đóng vai trò “tổng chỉ huy”, điều phối và kích hoạt các tế bào miễn dịch khác. Tế bào lympho T gây độc (T CD8) là những “sát thủ” chuyên nghiệp, có khả năng nhận diện và tiêu diệt trực tiếp các tế bào của cơ thể đã bị virus hoặc vi khuẩn nội bào xâm nhập.

Nhờ sự phối hợp của cả hai “binh chủng” này, hệ miễn dịch đặc hiệu tạo ra một hàng rào bảo vệ vững chắc, giúp cơ thể chống lại hiệu quả các bệnh nhiễm trùng phức tạp và có khả năng ghi nhớ để phòng ngừa tái nhiễm.

2. Tại sao trẻ dễ ốm vặt khi giao mùa?

Có nhiều yếu tố khiến trẻ dễ ốm vặt khi giao mùa hơn so với người lớn, trong đó chủ yếu đến từ các nguyên nhân dưới đây:

• Hệ miễn dịch còn non yếu: Hệ miễn dịch của trẻ, đặc biệt là trẻ dưới 3 tuổi, chưa phát triển hoàn thiện cả về số lượng và chức năng của các tế bào miễn dịch.
• Hệ thống tiêu hóa chưa hoàn chỉnh: Hệ tiêu hóa của trẻ còn non nớt, chưa sản xuất đủ enzyme để tiêu hóa thức ăn và hệ vi sinh vật đường ruột chưa cân bằng. Điều này ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng và là nguyên nhân làm suy yếu hệ miễn dịch.

Hệ tiêu hóa khỏe mạnh giúp trẻ tăng cường miễn dịch

• Việc lạm dụng thuốc kháng sinh, đặc biệt là ở trẻ nhỏ, có thể gây ra tình trạng kháng thuốc, tiêu diệt cả lợi khuẩn đường ruột, dẫn đến rối loạn tiêu hóa và suy giảm miễn dịch. Vòng luẩn quẩn “ốm – thuốc kháng sinh – ảnh hưởng hệ tiêu hóa – suy giảm miễn dịch – ốm…” là một vấn đề đáng lo ngại.
• Ít tiếp xúc với nguồn bệnh (trong một số trường hợp): Chế độ chăm sóc quá kỹ lưỡng, ít cho trẻ tiếp xúc với môi trường bên ngoài có thể khiến hệ miễn dịch của trẻ không có cơ hội “luyện tập” và trở nên yếu ớt.
• Các bệnh lý miễn dịch khác: Một số trẻ có thể mắc các bệnh lý suy giảm miễn dịch bẩm sinh hoặc mắc phải, khiến trẻ dễ bị nhiễm trùng hơn.

Khi hệ miễn dịch của trẻ bị suy yếu, không đủ sức chống lại các tác nhân gây bệnh, trẻ sẽ phải đối mặt với nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển toàn diện. Cụ thể: Trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng như nhiễm trùng hô hấp (cúm, viêm họng, viêm phế quản, viêm phổi,..) nhiễm trùng tiêu hóa (tiêu chảy, nôn mửa,..) hay các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm khác (sởi, tay chân miệng, thủy đậu,..). Đồng thời, trẻ cũng dễ suy dinh dưỡng, ốm yếu hơn. Việc thường xuyên ốm đau sẽ khiến trẻ biếng ăn, kém hấp thu, dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng, chậm tăng cân, chậm phát triển chiều cao. Ngoài giai đoạn giao mùa, cha mẹ cần đặc biệt chú ý tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ trong các giai đoạn sau:

• Khi trẻ bắt đầu đi học mẫu giáo: Môi trường nhà trẻ, mẫu giáo là nơi trẻ tiếp xúc với nhiều bạn bè, đồng nghĩa với việc tiếp xúc với nhiều loại virus, vi khuẩn hơn.
• Trong mùa dịch bệnh: Khi có dịch bệnh bùng phát (cúm, sởi, tay chân miệng…), nguy cơ lây nhiễm tăng cao, cần tăng cường các biện pháp phòng ngừa, bao gồm cả việc củng cố hệ miễn dịch.
• Giai đoạn sau khi ốm: Cơ thể trẻ còn yếu, hệ miễn dịch suy giảm, cần thời gian phục hồi.

Tăng cường sức đề kháng, cải thiện hệ miễn dịch không chỉ là biện pháp “chữa cháy” khi trẻ ốm, mà còn là nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của trẻ về cả thể chất và trí tuệ.

3. Dinh dưỡng – Nền tảng vững chắc cho hệ miễn dịch khỏe mạnh

Dinh dưỡng – nền tảng cho hệ miễn dịch khỏe mạnh

Không thể phủ nhận vai trò then chốt của dinh dưỡng đối với sức khỏe, đặc biệt là hệ miễn dịch của trẻ. Dinh dưỡng không chỉ cung cấp năng lượng cho các hoạt động sống mà còn là “nguyên liệu” thiết yếu để xây dựng, duy trì và tăng cường “hàng rào” bảo vệ cơ thể khỏi bệnh tật.

Mối quan hệ giữa dinh dưỡng và hệ miễn dịch là mối quan hệ hai chiều, tương hỗ lẫn nhau. Dinh dưỡng ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển và hoạt động của hệ miễn dịch, cụ thể như sau:

• Dinh dưỡng cung cấp “vật liệu xây dựng” cho hệ miễn dịch: Các tế bào miễn dịch (như tế bào bạch cầu, kháng thể) được cấu tạo từ protein, lipid. Thiếu hụt các dưỡng chất này sẽ làm suy yếu “đội quân” bảo vệ cơ thể.

• Dinh dưỡng giúp tăng cường sản xuất các tế bào miễn dịch: Dinh dưỡng đầy đủ và cân đối giúp thúc đẩy quá trình sản xuất các tế bào miễn dịch, kháng thể và các yếu tố bảo vệ khác.
• Dinh dưỡng giúp cải thiện chức năng hệ miễn dịch: Các dưỡng chất như vitamin C, vitamin D, kẽm, selen… giúp tăng cường khả năng nhận diện, tấn công và tiêu diệt tác nhân gây bệnh của các tế bào miễn dịch⁴.
• Dinh dưỡng hỗ trợ giảm viêm: Một số chất dinh dưỡng, đặc biệt là các axit béo omega-3, có đặc tính chống viêm, giúp kiểm soát các phản ứng viêm quá mức có thể gây hại cho cơ thể.

Khi trẻ không được cung cấp đủ các dưỡng chất cần thiết, hệ miễn dịch sẽ bị suy yếu, dẫn đến các hệ lụy nghiêm trọng như giảm số lượng và chất lượng tế bào miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị tấn công bởi các tác nhân gây bệnh; Giảm sản xuất kháng thể khiến khả năng chống lại bệnh tật của cơ thể bị suy giảm; Rối loạn chức năng tế bào miễn dịch: Các tế bào miễn dịch hoạt động kém hiệu quả, không thể bảo vệ cơ thể một cách tốt nhất.

4. Tăng cường đề kháng cho trẻ bằng dinh dưỡng khoa học

Để “nâng cấp” hệ miễn dịch giúp trẻ chống lại bệnh tật, đặc biệt trong giai đoạn giao mùa, ba mẹ cần đặc biệt chú ý đến chế độ dinh dưỡng. Dưới đây là những bí quyết “vàng” ba mẹ nên áp dụng ngay.

Cung cấp đầy đủ chất đạm (Protein)

Protein – “viên gạch” xây tế bào miễn dịch cho trẻ

Protein góp phần xây dựng nên các tế bào và mô của cơ thể, bao gồm cả các tế bào miễn dịch (như tế bào bạch cầu, kháng thể). Protein cũng tham gia vào quá trình sản xuất các enzyme và hormone quan trọng, ảnh hưởng đến hoạt động của hệ miễn dịch. Một nghiên cứu của Li và cộng sự (2007) trên tạp chí British Journal of Nutrition ⁵ đã chỉ ra rằng, thiếu hụt protein có thể làm suy giảm số lượng và chức năng của các tế bào lympho T, một loại tế bào bạch cầu quan trọng trong hệ miễn dịch. 

Nhu cầu protein của trẻ thay đổi theo độ tuổi và cân nặng. Theo khuyến nghị của Viện Dinh dưỡng Quốc gia Việt Nam⁶, nhu cầu protein cho trẻ như sau:

• Trẻ 1-3 tuổi: Khoảng 13g protein/ngày.
• Trẻ 4-8 tuổi: Khoảng 19g protein/ngày.
• Trẻ 9-13 tuổi: Khoảng 34g protein/ngày.

Để bổ sung protein cho trẻ, bố mẹ hãy tăng cường các thực phẩm giàu đạm dưới đây:

• Nguồn động vật: Thịt (gà, bò, lợn nạc), cá (cá hồi, cá thu, cá ngừ…), trứng, sữa và các sản phẩm từ sữa (phô mai, sữa chua).
• Nguồn thực vật: Các loại đậu (đậu nành, đậu xanh, đậu đen, đậu Hà Lan…), hạt (hạnh nhân, óc chó, hạt điều…), ngũ cốc nguyên hạt (yến mạch, quinoa).

Bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất

Vitamin và khoáng chất là những vi chất dinh dưỡng thiết yếu, đóng vai trò quan trọng trong nhiều quá trình sinh hóa của cơ thể, bao gồm cả hoạt động của hệ miễn dịch.

• Vitamin A

Vitamin A được biết đến với vai trò duy trì tính toàn vẹn của niêm mạc đường hô hấp và tiêu hóa, hỗ trợ sự phát triển và biệt hóa của các tế bào miễn dịch⁷.

Nguồn bổ sung vitamin A tốt cho trẻ bố mẹ nên tham khảo: gan, lòng đỏ trứng, sữa, các loại rau củ quả có màu vàng/cam/đỏ (cà rốt, bí đỏ, đu đủ, xoài…) và rau xanh đậm.

• Vitamin C

Vitamin C là chất chống oxy hóa mạnh, bảo vệ tế bào miễn dịch khỏi tổn thương do các gốc tự do, hỗ trợ chức năng của các tế bào, đặc biệt là tế bào bạch cầu.⁸

Trong thực đơn vitamin C có nhiều trong trái cây họ cam quýt (cam, chanh, bưởi, quýt…), ổi, kiwi, dâu tây, ớt chuông, bông cải xanh và rau bina.

• Vitamin D

Vai trò quan trọng của vitamin D đó là điều hòa hoạt động của hệ miễn dịch, giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp, có thể giúp giảm các phản ứng viêm quá mức.⁹

Vitamin D có chủ yếu trong ánh nắng mặt trời với điều kiện tiếp xúc trực tiếp 15-20 phút/ngày. Ngoài ra, chúng còn có nhiều trong các thực phẩm như cá béo (cá hồi, cá thu, cá trích…), lòng đỏ trứng, nấm và sữa.

• Vitamin E

Vitamin E là chất chống oxy hóa có vai trò bảo vệ màng tế bào khỏi tổn thương và hỗ trợ chức năng của tế bào, giúp trẻ tăng cường chức năng hệ miễn dịch.¹⁰

Nguồn bổ sung vitamin E tự nhiên thường có nhiều trong dầu thực vật như dầu hướng dương, dầu đậu nành, dầu ô liu…, các loại hạt (hạnh nhân, hạt hướng dương…), rau xanh và quả bơ.

• Sắt

Sắt là khoáng chất cần thiết cho quá trình tổng hợp hemoglobin – chất vận chuyển oxy trong máu và hỗ trợ hoạt động của các tế bào miễn dịch. Thiếu sắt có thể làm suy giảm chức năng miễn dịch và tăng nguy cơ nhiễm trùng.¹¹

Để bổ sung sắt cho trẻ, bố mẹ nên tăng cường các thực phẩm như thịt đỏ (thịt bò, thịt lợn), gan, lòng đỏ trứng và rau xanh đậm (rau bina, cải xoăn…).

• Kẽm

Kẽm tham gia vào quá trình phát triển và hoạt động của các tế bào miễn dịch, đặc biệt là tế bào lympho T và đại thực bào. Thiếu kẽm có thể làm suy giảm chức năng miễn dịch, tăng nguy cơ nhiễm trùng và chậm lành vết thương.¹²

Kẽm chủ yếu đến từ các thực phẩm như hải sản (hàu, tôm, cua), thịt đỏ, thịt gia cầm, các loại hạt, ngũ cốc nguyên hạt, sữa và các sản phẩm từ sữa.

• Selen

Selen được biết tới như một chất chống oxy hóa, bảo vệ tế bào miễn dịch khỏi tổn thương và hỗ trợ chức năng của các enzyme chống oxy hóa trong cơ thể.¹³

Trong thực phẩm, selen có nhiều trong hải sản (cá ngừ, cá thu, tôm…), thịt, trứng và nấm.

Tăng cường lợi khuẩn đường ruột (Probiotics)

Probiotics (lợi khuẩn) không chỉ giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, ức chế sự phát triển của vi khuẩn có hại mà còn hỗ trợ tăng khả năng hấp thu vi chất dinh dưỡng của đường tiêu hóa. Từ đó gián tiếp tăng cường sức khỏe hệ miễn dịch tự nhiên cho trẻ.¹⁴

Ba mẹ có thể tăng cường lợi khuẩn đường ruột cho con bằng việc bổ sung các thực phẩm như sữa chua hay các thực phẩm lên men tự nhiên như natto, miso hay tempeh đậu nành.

Bổ sung chất xơ (Prebiotics)

Chất xơ, đặc biệt là chất xơ hòa tan (prebiotics), là “thức ăn” cho lợi khuẩn đường ruột, giúp chúng phát triển và hoạt động tốt hơn. Chất xơ cũng giúp duy trì sức khỏe đường ruột, ngăn ngừa táo bón và các bệnh đường tiêu hóa khác.¹⁵ Và đối với trẻ nhỏ 70 – 80% tế bào miễn dịch nằm ở ruột non. Các tế bào miễn dịch ở ruột non này đóng vai trò quan trọng trong việc nhận diện và phản ứng với các kháng nguyên từ đường tiêu hóa.

Bởi vậy, bổ sung chất xơ đầy đủ sẽ gián tiếp giúp trẻ tăng cường sức khỏe hệ miễn dịch. Chất xơ hòa tan có nhiều trong các thực phẩm như yến mạch, các loại đậu, táo, lê, trái cây họ cam quýt, rau xanh (bông cải xanh, rau bina, súp lơ…), ngũ cốc nguyên hạt.

Để tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ một cách toàn diện, bên cạnh chế độ dinh dưỡng cân đối, việc bổ sung các sản phẩm hỗ trợ là cần thiết, đặc biệt trong giai đoạn giao mùa hoặc khi trẻ có nguy cơ cao mắc bệnh. ColosCare 24h là giải pháp dinh dưỡng được nghiên cứu phát triển bởi Nutricare và Viện Dinh dưỡng Y học Nutricare Hoa Kỳ (NMNI-USA). Sản phẩm có công thức được thiết kế để hỗ trợ tăng đề kháng, giảm ốm vặt hiệu quả với hàm lượng kháng thể IgG 1200 mg cao vượt trội từ Sữa Non 24h nhập khẩu Mỹ. Sản phẩm cung cấp tới 10 tỷ lợi khuẩn, bao gồm các chủng Bifidobacterium và Lactobacillus, cùng chất xơ hòa tan (FOS/Inulin) và HMO, tạo môi trường thuận lợi cho lợi khuẩn phát triển, hỗ trợ trẻ hấp thu khỏe, giảm táo bón. Cùng với đó, ColosCare 24h cung cấp Protein dễ hấp thu, Canxi, Vitamin D3 giúp bé cao lớn, tăng cân vượt trội. 

Hệ miễn dịch khỏe mạnh là “chìa khóa vàng” cho sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ. Dinh dưỡng đóng vai trò nền tảng, đặc biệt là các vitamin, khoáng chất thiết yếu và lợi khuẩn đường ruột. Bằng cách áp dụng những kiến thức dinh dưỡng khoa học và xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, cha mẹ hoàn toàn có thể chủ động tăng cường sức đề kháng giúp trẻ ít ốm vặt, phát triển tối ưu và có một tương lai khỏe mạnh. Hãy bắt đầu hành trình chăm sóc sức khỏe cho con yêu ngay từ hôm nay.

(Huế Phạm)