Sau khi đã hiểu rõ về tầm quan trọng của việc theo dõi và các khái niệm cơ bản liên quan đến tình trạng cân nặng của trẻ ở phần 1, chúng ta sẽ đi sâu vào vấn đề: làm thế nào để xây dựng một chế độ dinh dưỡng khoa học giúp trẻ tăng cân một cách khỏe mạnh và bền vững. Bởi lẽ, dinh dưỡng chính là nguồn năng lượng sống, là yếu tố quyết định đến sự tăng trưởng vượt trội cũng như tương lai rạng ngời cho trẻ.

1. Nguyên tắc vàng trong xây dựng chế độ ăn cho trẻ cần tăng cân 

Để hiện thực hóa mục tiêu tăng cân cho trẻ, việc nắm vững các nguyên tắc dinh dưỡng nền tảng là điều kiện tiên quyết. Một chế độ ăn khoa học không chỉ cung cấp đủ năng lượng mà còn phải đảm bảo sự cân bằng và đa dạng của các dưỡng chất.

Đảm bảo đủ năng lượng, cân bằng dinh dưỡng là chìa khóa hỗ trợ trẻ tăng cân

Đảm bảo năng lượng đầu vào cao hơn nhu cầu duy trì

Đây là nguyên tắc cơ bản nhất để trẻ có thể tăng cân. Trẻ cần nạp vào lượng calo cao hơn lượng calo tiêu hao cho các hoạt động hàng ngày và quá trình trao đổi chất cơ bản. Mức tăng thêm này cần được tính toán hợp lý, thường là tăng thêm khoảng 15-20% so với nhu cầu năng lượng khuyến nghị theo tuổi của trẻ, hoặc theo chỉ định cụ thể của bác sĩ/chuyên gia dinh dưỡng. Cha mẹ cần theo dõi sát sao để điều chỉnh cho phù hợp, tránh tình trạng tăng cân quá nhanh gây tích mỡ không mong muốn .

Cân đối và đa dạng các nhóm chất dinh dưỡng

Chất lượng bữa ăn, thể hiện qua sự cân đối và đa dạng của các nhóm chất dinh dưỡng chính là yếu tố quyết định đến việc trẻ tăng cân lành mạnh và phát triển toàn diện.

• Chất đạm: Đây được coi là những “viên gạch” xây dựng cơ bắp, tế bào và các enzyme quan trọng của cơ thể. Nhu cầu protein ở trẻ cần tăng cân thường cao hơn. Cha mẹ nên ưu tiên các nguồn đạm chất lượng cao từ động vật như thịt bò, gà, lợn, cá, trứng, sữa, các sản phẩm từ sữa và 1 phần đạm thực vật từ các loại đậu đỗ .
• Chất béo: Là nguồn cung cấp năng lượng đậm đặc nhất (1g chất béo cung cấp 9 kcal, gấp đôi so với đạm và bột đường). Chất béo còn giúp hấp thu các vitamin tan trong dầu (A, D, E, K). Hơn thế ở trẻ nhỏ, chất béo còn là nguyên liệu xây dựng nên màng tế bào, đặc biệt là các tế bào thần kinh. Do vậy cha mẹ nên ưu tiên các chất béo lành mạnh từ dầu thực vật (oliu, đậu nành, hướng dương, dầu hạt cải), quả bơ, các loại hạt và mỡ động vật như mỡ gà, mỡ cá vào khẩu phần ăn hằng ngày cho trẻ.
• Chất bột đường: Là nguồn năng lượng chính cho mọi hoạt động của cơ thể, đặc biệt là não bộ. Nên chọn các loại carb phức hợp, giàu chất xơ như gạo, khoai lang, khoai tây, yến mạch, ngũ cốc nguyên hạt và bánh mì nguyên cám.
• Giàu vitamin và khoáng chất: Đây là những vi chất dinh dưỡng tuy cần với lượng nhỏ nhưng vô cùng quan trọng cho hàng loạt các quá trình chuyển hóa và phát triển của cơ thể. Đặc biệt quan trọng cho trẻ cần tăng cân là:

• Kẽm: Kích thích vị giác, giúp trẻ ăn ngon miệng hơn, tăng cường hệ miễn dịch và thúc đẩy tăng trưởng.
• Sắt: Phòng chống thiếu máu do thiếu sắt, hỗ trợ phát triển trí não và thể chất.
• Vitamin nhóm B (B1, B2, B6, B12…): Tham gia vào quá trình chuyển hóa năng lượng, giúp trẻ hấp thu dinh dưỡng tốt hơn và ăn ngon miệng.
• Vitamin A, D, C, Selen: Tăng cường hệ miễn dịch, bảo vệ cơ thể, hỗ trợ phát triển xương (đặc biệt Vitamin D và Canxi).

Đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm

Một nguyên tắc không thể bỏ qua, và có thể xem như lá chắn vô hình bảo vệ mọi nỗ lực dinh dưỡng, chính là đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm trong bữa ăn cho trẻ. Việc lựa chọn thực phẩm tươi sạch, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, cùng với quy trình chế biến và bảo quản đúng

cách không chỉ đơn thuần là một khuyến nghị mà là một yêu cầu bắt buộc. Điều này sẽ giúp trẻ tránh xa nguy cơ ngộ độc thực phẩm, tiêu chảy cấp và các bệnh lý nhiễm khuẩn đường ruột khác, vốn là những kẻ thù giấu mặt trực tiếp cản trở quá trình hấp thu dinh dưỡng và khiến mục tiêu tăng cân của trẻ trở nên xa vời. Một hệ tiêu hóa khỏe mạnh, không bị tấn công bởi vi khuẩn gây bệnh, mới có thể hoạt động tối ưu để hấp thu trọn vẹn những dưỡng chất quý giá mà cha mẹ dày công chuẩn bị. Hãy nhớ rằng, dù bữa ăn có phong phú và cân đối đến đâu, nếu không đảm bảo vệ sinh, mọi nỗ lực đều có thể trở thành vô nghĩa, thậm chí gây hại cho sức khỏe non nớt của trẻ.

2. Chiến lược tăng cường năng lượng và dưỡng chất giúp trẻ tăng cân khoa học

Nắm vững nguyên tắc là chưa đủ, cha mẹ cần biết cách áp dụng chúng một cách khéo léo để tối ưu hóa lượng calo và dưỡng chất trong từng bữa ăn, đặc biệt với những trẻ biếng ăn hoặc có dung tích dạ dày nhỏ, khó ăn được nhiều trong một lần.

Tăng đậm độ năng lượng cho bữa ăn của trẻ

Với trẻ biếng ăn hoặc có dung tích dạ dày nhỏ, việc tăng đậm độ năng lượng trong mỗi khẩu phần ăn là một giải pháp cực kỳ hiệu quả. Có 1 số cách giúp cha mẹ tăng đậm độ năng lượng món ăn cho trẻ như sau: 

• Thêm 1-2 thìa cà phê dầu ăn thực vật (dầu oliu, dầu mè, dầu đậu nành) hoặc mỡ lành mạnh (mỡ gà, mỡ lợn đã rán) vào mỗi bát cháo, bột, cơm hoặc súp của trẻ.
• Sử dụng sữa nguyên kem, phô mai, bơ lạt trong chế biến các món ăn (ví dụ: thêm phô mai vào cháo, súp; dùng bơ để xào rau củ).
• Tăng lượng thịt, cá, trứng, các loại đậu… đã xay nhuyễn hoặc băm nhỏ vào mỗi khẩu phần ăn của trẻ.

Tăng số lượng bữa ăn và lựa chọn bữa phụ thông minh

Trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ cần tăng cân thường không thể ăn đủ lượng thức ăn cần thiết chỉ trong 3 bữa chính. Do vậy việc chia nhỏ khẩu phần bằng cách tăng thêm các bữa phụ cũng như lựa chọn bữa phụ thông minh sẽ là giải pháp hiệu quả: 

• Tăng số lượng bữa ăn: Ngoài 3 bữa chính, trẻ cần được bổ sung 2-3 bữa phụ giàu dinh dưỡng. Các bữa phụ không nên quá gần bữa chính (cách khoảng 1.5 – 2 tiếng) để không ảnh hưởng đến sự ngon miệng của trẻ trong bữa chính.
• Chọn thực phẩm giàu năng lượng và dinh dưỡng cho bữa phụ:

• Sữa và các chế phẩm từ sữa nguyên kem (sữa chua nguyên kem, phô mai).
• Các loại quả giàu năng lượng như bơ, chuối, xoài.
• Bánh quy dinh dưỡng, bánh flan, sinh tố…

3. Gợi ý các nhóm thực phẩm “vàng” giúp trẻ tăng cân khỏe mạnh 

Lựa chọn các thực phẩm giàu dinh dưỡng giúp con tăng cân hiệu quả

Việc lựa chọn đúng loại thực phẩm sẽ quyết định đến hiệu quả của chế độ dinh dưỡng tăng cân. Thay vì chỉ tập trung vào một vài món “bổ béo” theo quan niệm dân gian, chuyên gia dinh dưỡng khuyến khích cha mẹ nên đa dạng hóa thực đơn và ưu tiên những thực phẩm vừa giàu năng lượng, vừa cung cấp dồi dào dưỡng chất thiết yếu.

Nhóm giàu đạm – Nền tảng xây dựng cơ thể:

Đây là nhóm thực phẩm không thể thiếu để xây dựng và phát triển khối cơ, giúp trẻ tăng cân một cách săn chắc.

• Nguồn động vật: Thịt (bò, gà, lợn nạc), cá (đặc biệt cá béo như cá hồi, cá thu, cá basa giàu Omega-3), trứng (nguồn protein hoàn chỉnh), sữa và các chế phẩm từ sữa (sữa công thức, sữa tươi nguyên kem, sữa chua Hy Lạp, phô mai).
• Nguồn thực vật: Đậu phụ, các loại đậu (đậu nành, đậu xanh, đậu đỏ, đậu lăng), các loại hạt (hạnh nhân, óc chó, hạt điều – dưới dạng bột hoặc bơ hạt cho trẻ nhỏ).

Nhóm giàu chất béo lành mạnh – Nguồn năng lượng dồi dào
Chất béo cung cấp năng lượng dồi dào và hỗ trợ hấp thu các vitamin tan trong dầu.

• Dầu thực vật: Dầu oliu, dầu hạt cải, dầu mè, dầu hướng dương, dầu đậu nành, dầu gấc.
• Quả bơ: Giàu chất béo không bão hòa đơn, vitamin và khoáng chất.
• Các loại hạt: Hạnh nhân, óc chó, hạt chia, hạt lanh (cần xay nhuyễn hoặc làm thành bơ cho trẻ nhỏ để tránh nguy cơ hóc và tăng khả năng hấp thu).
• Mỡ cá (đặc biệt từ cá béo): Cung cấp Omega-3 (DHA, EPA) rất tốt cho não bộ và thị giác. Mỡ gà, mỡ lợn (sử dụng lượng vừa phải, đã qua chế biến đảm bảo vệ sinh).

Nhóm giàu tinh bột – Nguồn năng lượng bền bỉ
Cung cấp năng lượng chính cho hoạt động của não bộ và thể chất.

• Ngũ cốc nguyên hạt: Gạo (đặc biệt gạo lứt), yến mạch, bánh mì nguyên cám, bún, phở, mì sợi làm từ bột mì nguyên cám.

• Các loại củ: Khoai lang, khoai tây, khoai sọ, sắn.
• Trái cây ngọt tự nhiên: Chuối, xoài, nho (cũng cung cấp vitamin và khoáng chất).

Nhóm rau củ và trái cây – “Kho báu” vitamin, khoáng chất và chất xơ

Mặc dù không trực tiếp cung cấp nhiều năng lượng bằng các nhóm trên, rau củ quả lại vô cùng quan trọng trong việc bổ sung vitamin, khoáng chất thiết yếu và đặc biệt là chất xơ. Chất xơ giúp hệ tiêu hóa của trẻ hoạt động trơn tru, phòng ngừa táo bón, tạo môi trường thuận lợi cho lợi khuẩn phát triển, từ đó tăng cường khả năng hấp thu các dưỡng chất khác, gián tiếp hỗ trợ quá trình tăng cân .

• Lựa chọn đa dạng: Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trẻ em nên tiêu thụ đa dạng các loại rau củ quả hàng ngày để đảm bảo cung cấp đủ vi chất và phòng ngừa bệnh tật.
• Ưu tiên theo mùa: Cha mẹ nên chọn các loại rau củ quả theo mùa để đảm bảo độ tươi ngon, hàm lượng dinh dưỡng cao và hạn chế thuốc bảo vệ thực vật.
• Cách chế biến phù hợp: Chế biến mềm, dễ nhai nuốt như hấp, luộc, nấu súp, làm sinh tố. Ví dụ: cà rốt, bông cải xanh, bí đỏ, rau bina, chuối, đu đủ, bơ, xoài.

Sự kết hợp hài hòa, đa dạng và thay đổi linh hoạt các thực phẩm từ bốn nhóm trên sẽ giúp bữa ăn của trẻ không chỉ giàu dinh dưỡng, đủ năng lượng để tăng cân mà còn hấp dẫn, kích thích vị giác, giúp trẻ hình thành thói quen ăn uống lành mạnh từ sớm.

4. Lời khuyên quan trọng giúp tăng cân khoa học

Chế độ dinh dưỡng là trọng tâm, nhưng để hành trình giúp con tăng cân đạt hiệu quả tối ưu và bền vững, cha mẹ cần lưu tâm đến những yếu tố hỗ trợ quan trọng khác, từ tâm lý đến thói quen sinh hoạt.

Nuôi dưỡng tình yêu với ẩm thực và tạo không khí bữa ăn tích cực

Bữa ăn vui vẻ giúp con hào hứng và ăn uống ngon miệng hơn

Bữa ăn không nên là một “cuộc chiến” mà là khoảng thời gian vui vẻ, kết nối.

• Không ép buộc: Ép trẻ ăn có thể gây ra những trải nghiệm tiêu cực, khiến trẻ sợ hãi thức ăn và biếng ăn tâm lý.

• Tạo không khí vui vẻ, thoải mái: Cả gia đình cùng ăn, trò chuyện nhẹ nhàng. 
• Kiên nhẫn giới thiệu thực phẩm mới: Trẻ có thể cần tiếp xúc với một loại thực phẩm mới từ 8-15 lần, thậm chí nhiều hơn, trước khi chấp nhận thử và thích nó. 
• Cho trẻ tham gia chuẩn bị bữa ăn: Điều này có thể kích thích sự tò mò và hứng thú của trẻ với thức ăn.

Chăm sóc hệ tiêu hóa – Nền tảng vàng cho sự hấp thu

Một hệ tiêu hóa khỏe mạnh là yếu tố then chốt quyết định khả năng hấp thu dưỡng chất, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến việc tăng cân của trẻ. Do vậy cha mẹ nên:

• Bổ sung đủ chất xơ từ rau củ, ngũ cốc nguyên hạt để phòng táo bón, nuôi dưỡng lợi khuẩn.
• Đảm bảo trẻ uống đủ nước.
• Cân nhắc giải pháp hỗ trợ tiêu hóa khi cần: Probiotics giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột. Đây là các vi sinh vật sống khi được bổ sung với một lượng vừa đủ sẽ mang lại lợi ích sức khỏe cho chúng ta. Tuy nhiên, cơ chế hoạt động thực sự của chúng không chỉ dừng lại ở việc “thêm” lợi khuẩn. Khi vào đến ruột, các probiotics này sẽ tương tác với môi trường, cạnh tranh với hại khuẩn và quan trọng nhất là thực hiện quá trình lên men. Từ quá trình hoạt động và lên men này, chúng tạo ra các sản phẩm phụ vô cùng có lợi. Postbiotics chính là các hợp chất sinh học hoặc thành phần tế bào của lợi khuẩn đã được bất hoạt, được tạo ra trong quá trình lên men của vi khuẩn có lợi. Vì vậy, có thể hiểu rằng: Probiotics là giải pháp phổ biến, giống như việc gieo hạt giống (lợi khuẩn sống) và chờ chúng nảy mầm, phát triển để tạo ra quả ngọt. Và Postbiotics lại là lựa chọn tiên tiến hơn, mang tính cách mạng, khi chúng ta thu hoạch trực tiếp “quả ngọt” (các dưỡng chất) đó. Việc bổ sung thẳng Postbiotics giúp cơ thể hấp thu ngay lập tức các hợp chất có lợi, bỏ qua những rủi ro như lợi khuẩn bị tiêu diệt bởi acid dạ dày hay không tương thích với hệ ruột. Điều này đảm bảo tác động chính xác, ổn định và an toàn hơn cho người sử dụng.

Nắm bắt những ưu điểm vượt trội này, Viện Dinh dưỡng Y học Nutricare Hoa Kỳ (NMNI-USA) và Nutricare đã nghiên cứu và ứng dụng công nghệ Postbiotics vào các giải pháp dinh dưỡng tiên tiến cho trẻ. Điển hình trong đó là Metacare Opti ứng dụng đột phá công nghệ lợi khuẩn Postbiotics với 30 tỷ lợi khuẩn cùng HMO và chất xơ hòa tan FOS/Inulin hỗ trợ hệ tiêu hóa khỏe mạnh, giúp giảm thiểu tình trạng táo bón, khó tiêu và tăng cường khả năng hấp thu dinh dưỡng ở trẻ.

Bên cạnh vai trò hỗ trợ hệ tiêu hóa, Metacare Opti với công thức bổ sung đến 60 dưỡng chất thiết yếu cùng đạm whey dễ hấp thu, lysin,kẽm, hỗ trợ trẻ ăn ngon miệng hơn và tăng cân đều đặn. Đồng thời, sản phẩm còn được bổ sung bộ ba dưỡng chất Canxi nano, Vitamin K2, Vitamin D3 giúp hấp thu tối đa canxi, góp phần thúc đẩy trẻ phát triển chiều cao vượt trội. Với công thức toàn diện này, Metacare Opti chính là một trong những giải pháp dinh dưỡng tiên tiến, đáp ứng nhu cầu tăng trưởng toàn diện, đặc biệt cho trẻ trong giai đoạn cần bắt kịp đà tăng trưởng cả về cân nặng và chiều cao.

Xây dựng nhịp sinh học đều đặn cho ăn uống và nghỉ ngơi

Một lịch trình sinh hoạt khoa học đóng vai trò quan trọng.

• Giờ ăn cố định: Cho trẻ ăn vào những giờ cố định mỗi ngày giúp hình thành phản xạ đói tự nhiên và điều hòa hoạt động của hệ tiêu hóa.
• Giấc ngủ đủ và chất lượng: Giấc ngủ sâu và đủ giờ (theo từng độ tuổi) rất quan trọng vì đây là thời điểm cơ thể, đặc biệt là não bộ, phục hồi và hormone tăng trưởng (GH) được tiết ra nhiều nhất, hỗ trợ quá trình phát triển thể chất và tăng cân của trẻ .

Khuyến khích hoạt động thể chất phù hợp với lứa tuổi

Vận động không làm trẻ “mất sức” mà ngược lại, mang lại nhiều lợi ích cho quá trình tăng cân.

• Tăng cường trao đổi chất: Giúp cơ thể sử dụng năng lượng hiệu quả hơn.
• Kích thích cảm giác thèm ăn: Sau khi vận động, trẻ thường có xu hướng ăn ngon miệng hơn.
• Phát triển cơ xương: Giúp trẻ tăng cân theo hướng phát triển khối cơ, trở nên săn chắc và khỏe mạnh.
• Cải thiện giấc ngủ: Vận động hợp lý giúp trẻ ngủ ngon và sâu hơn.
• Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới, trẻ em và thanh thiếu niên nên có ít nhất 60 phút hoạt động thể chất cường độ từ trung bình đến mạnh mỗi ngày . Hãy khuyến khích các hoạt động vui chơi ngoài trời, chạy nhảy, bơi lội, đạp xe… tùy theo lứa tuổi và sở thích của trẻ.

Kiên trì, nhất quán và tìm kiếm sự đồng hành khi cần thiết

Hành trình giúp trẻ tăng cân đòi hỏi sự kiên trì và nhất quán từ cả gia đình.

• Không nản lòng: Kết quả có thể không đến ngay lập tức. Điều quan trọng là duy trì thái độ tích cực và áp dụng đúng các phương pháp khoa học.
• Nhất quán trong chăm sóc: Cần có sự thống nhất giữa các thành viên trong gia đình về cách chăm sóc và nuôi dưỡng trẻ.
• Tìm kiếm sự tư vấn chuyên nghiệp: Đừng ngần ngại tìm kiếm sự tư vấn từ chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ nhi khoa. Họ có thể đưa ra những đánh giá chính xác về tình trạng của trẻ và xây dựng một lộ trình can thiệp cá thể hóa, phù hợp nhất.

5. Khi nào cần đưa trẻ đi khám chuyên khoa? 

Dù cha mẹ đã nỗ lực áp dụng các biện pháp dinh dưỡng tại nhà, một số trường hợp trẻ vẫn cần được thăm khám và tư vấn bởi các chuyên gia y tế:

• Trẻ không tăng cân hoặc sụt cân kéo dài (ví dụ, trên 2-3 tháng) dù đã được chăm sóc dinh dưỡng tích cực.
• Trẻ có các dấu hiệu bệnh lý kèm theo: Tiêu chảy kéo dài, nôn ói thường xuyên không rõ nguyên nhân, sốt dai dẳng, mệt mỏi, da xanh xao, kém linh hoạt.
• Trẻ biếng ăn nghiêm trọng, từ chối hầu hết các loại thức ăn, hoặc chỉ ăn một vài loại thực phẩm nhất định.
• Cha mẹ cảm thấy quá lo lắng, căng thẳng và cần sự tư vấn, hỗ trợ chuyên sâu từ bác sĩ dinh dưỡng hoặc bác sĩ nhi khoa. Các chuyên gia sẽ có những đánh giá toàn diện, tìm kiếm nguyên nhân sâu xa và đưa ra kế hoạch can thiệp cá thể hóa cho từng trường hợp.

Kết luận

Hành trình giúp con đạt cân nặng chuẩn,phát triển khỏe mạnh đòi hỏi ở cha mẹ sự kiên trì, hiểu biết và áp dụng phương pháp dinh dưỡng dựa trên cơ sở khoa học. Bài viết mang tới những kiến thức nền tảng về cách nhận biết tình trạng nhẹ cân, các nguyên nhân phổ biến và các giải pháp thiết thực từ việc xây dựng một chế độ ăn uống cân đối, giàu năng lượng, đa dạng dưỡng chất tới những lời khuyên thiết thực trong chăm sóc sức khỏe hàng ngày ở  trẻ. 

Dinh dưỡng khoa học giúp trẻ tăng cân đúng chuẩn

Hãy nhớ rằng, mục tiêu cuối cùng không chỉ là những con số trên bàn cân, mà là giúp con tăng cân một cách lành mạnh, phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn trí tuệ, tạo nền tảng vững chắc cho tương lai. Đừng ngần ngại tìm kiếm sự tư vấn từ các chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ nhi khoa khi cần thiết, để mỗi bước đi trên hành trình nuôi dưỡng con yêu luôn vững vàng, khoa học và hiệu quả.

(Huế Phạm)