Bí quyết ăn uống lành mạnh trong quá trình điều trị ung thư bằng xạ trị

Xạ trị là phương pháp điều trị ung thư hiệu quả tuy nhiên cũng gây ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe của người bệnh bởi những tác dụng phụ do phương pháp này mang đến. Bởi vậy, sau quá trình xạ trị, thực đơn cho người bệnh phải cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng để cải thiện và duy trì sức khỏe tốt nhất. Dưới đây là bí quyết ăn uống lành mạnh trong quá trình điều trị ung thư bằng xạ trị có thể tham khảo.

Xạ trị ảnh hưởng đến việc ăn uống ra sao?

Quá trình xạ trị ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe của người bệnh (Ảnh: Freepik)

Hầu hết bệnh nhân trong quá trình điều trị ung thư đều trải qua cảm giác chán ăn, buồn nôn, nôn,… dẫn đến tình trạng kém hấp thụ dưỡng chất, lâu ngày sẽ suy nhược cơ thể. Tuy nhiên, mức độ xạ trị ảnh hưởng đến việc ăn uống ra sao còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như liều lượng tia xạ, vị trí và kích thước khu vực chiếu xạ.

Những tia phóng xạ như tia X-quang, tia Gamma,… sở hữu tính đâm xuyên và phá huỷ rất mạnh mẽ. Trong quá trình tiêu diệt tế bào ung thư, chúng sẽ ít nhiều gây tổn thương tới các vùng tế bào khỏe mạnh và ảnh hưởng xấu tới hệ tiêu hoá của người bệnh. Một số hiện tượng cụ thể của quá trình tiêu hoá mà bạn sẽ phải đối mặt khi xạ trị bao gồm:

• Tác động lên hệ tiêu hóa: Xạ trị có thể gây ra các tác động phụ như mệt mỏi, buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy hoặc táo bón. Những tác động này có thể ảnh hưởng đến khả năng tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng từ thực phẩm. Bệnh nhân có thể cảm thấy khó chịu hoặc không muốn ăn khi gặp phải các vấn đề này.
• Thay đổi vị giác và khứu giác: Một số bệnh nhân có thể gặp phải thay đổi về vị giác hoặc khứu giác sau khi điều trị bằng phương pháp xạ trị. Điều này có thể làm thay đổi khẩu vị của họ và ảnh hưởng đến sở thích ăn uống hoặc khả năng chịu được một số loại thực phẩm.
• Tác động tâm lý: Xạ trị có thể gây ra căng thẳng và lo lắng cho bệnh nhân và điều này có thể ảnh hưởng đến thái độ của họ đối với việc ăn uống. Một số người có thể trở nên không muốn ăn hoặc mất cảm giác thèm ăn do tâm lý.
• Tác động lên sức khỏe tổng thể: Xạ trị có thể gây ra các tác động phụ như mất nước, mệt mỏi, giảm cân hoặc tăng cân không mong muốn. Những tác động này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của bệnh nhân và ảnh hưởng đến nhu cầu dinh dưỡng và lượng calo cần thiết.

Do những tác động trên, việc quản lý chế độ ăn uống của bệnh nhân trong quá trình xạ trị trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Các chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị người bệnh cần duy trì chế độ ăn uống lành mạnh và cung cấp đủ dinh dưỡng trong suốt quá trình điều trị.

Chế độ dinh dưỡng lành mạnh cho người xạ trị

Việc duy trì một chế độ dinh dưỡng lành mạnh là rất quan trọng đối với những người đang điều trị bằng xạ trị, bởi vì nó giúp cơ thể họ phục hồi nhanh chóng và chịu đựng tốt hơn tác động của liệu pháp. Dưới đây là một số lời khuyên cơ bản về chế độ dinh dưỡng cho người xạ trị:

Cung cấp đầy đủ calo cho cơ thể

Quá trình xạ trị tiêu hao năng lượng đáng kể từ bệnh nhân, khiến nhiều người có nguy cơ giảm cân không chủ ý. Ăn nhiều năng lượng hơn sẽ đảm bảo người bệnh có đủ lượng năng lượng cần thiết để duy trì hoạt động hàng ngày và hỗ trợ quá trình hồi phục, tránh các tình trạng suy dinh dưỡng, mất cân nặng và suy kiệt. Theo khuyến cáo, người xạ trị nên hấp thụ khoảng 25 – 40 kcal/ kg cân nặng mỗi ngày. Như vậy, một người bệnh với số cân nặng khoảng 60 kg cần ăn đủ lượng năng lượng hàng ngày khoảng 1500 – 2400 kcal.

Trong quá trình xạ trị cần bổ sung chế độ dinh dưỡng lành mạnh giúp người bệnh phục hồi nhanh chóng (Ảnh: Freepik)

Tăng cường protein

Theo khuyến cáo của Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, việc cung cấp đủ lượng protein hàng ngày cho người xạ trị là rất quan trọng.  Protein giúp phục hồi sau xạ trị và giảm thiểu các tác dụng phụ của quá trình điều trị. Để đảm bảo cung cấp đủ lượng protein cần thiết, người xạ trị có thể tích hợp các nguồn protein vào chế độ ăn uống của mình bao gồm thịt, cá, trứng, đậu, hạt, sữa và sản phẩm từ sữa. Ngoài ra, có thể sử dụng các bổ sung protein nếu cần thiết dưới sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng. Lượng protein cần thiết có thể dao động từ 45 đến 60g mỗi ngày, tùy thuộc vào cân nặng và nhu cầu cụ thể của từng người.

Tăng cường vitamin và khoáng chất

Để hỗ trợ sức khỏe tổng thể và quá trình phục hồi của người đang điều trị bằng xạ trị, người xạ trị nên hấp thụ đủ các vitamin và khoáng chất từ thực đơn hàng ngày, trong đó:

• Vitamin A: Hỗ trợ sự phát triển và bảo vệ mắt, da, và hệ miễn dịch. Người xạ trị có thể cung cấp từ thực phẩm như cà rốt, bí đỏ, rau cải, và trái cây như dưa hấu và cà chua.
• Vitamin B: Bao gồm nhiều loại như B1, B2, B3, B6, B9 (axit folic), và B12, chúng đều quan trọng cho sự chuyển hóa năng lượng và sự phát triển tế bào. Các nguồn bao gồm thịt, cá, trứng, ngũ cốc nguyên hạt, rau xanh, và sản phẩm từ sữa.
• Vitamin C: Hỗ trợ hệ miễn dịch và quá trình lành vết thương. Nguồn cung cấp bao gồm cam, bưởi, dâu, cà chua, và rau cải xanh.
• Vitamin D: Hỗ trợ sự hấp thụ canxi và phát triển xương. Các nguồn tốt bao gồm cá hồi, trứng, sữa và sản phẩm từ sữa, cũng như ánh nắng mặt trời.
• Vitamin E: Là chất chống oxy hóa giúp bảo vệ tế bào khỏi sự tổn thương. Cung cấp từ hạt giống, dầu hạt lúa mạch, hạnh nhân và rau cải xanh.
• Khoáng chất: Một số khoáng chất quan trọng đối với người xạ trị bao gồm canxi, magie, kẽm và sắt. Canxi giúp duy trì sức khỏe xương, magie hỗ trợ chức năng cơ bắp và thần kinh, kẽm tăng cường hệ miễn dịch và sắt cung cấp oxy cho cơ thể. Hấp thụ đủ các khoáng chất này sẽ giúp người bệnh đủ sức khoẻ để chống lại các tác dụng phụ của xạ trị.

Ưu tiên các món ăn mềm, dễ tiêu hóa

Một số tác dụng phụ của quá trình xạ trị (gây buồn nôn, nôn, khó nuốt, chướng bụng,…) có thể làm cho hệ tiêu hóa nhạy cảm và yếu hơn. Lúc này, để quá trình tiêu hoá diễn ra thuận lợi, người bệnh nên ưu tiên lựa chọn các món ăn mềm, dễ tiêu hoá như: súp nấu nhuyễn, cháo, bún, phở,… hay các loại trái cây chín mềm như xoài, chuối, đu đủ,…

Người đang điều trị xạ trị cần ưu tiên các món ăn mềm, dễ tiêu hóa (Ảnh: Freepik)

Người đang xạ trị ung thư không nên ăn gì?

Người đang điều trị bằng xạ trị ung thư cần chú ý đến chế độ ăn uống của mình để hỗ trợ quá trình phục hồi và giảm tác động phụ của điều trị. Dưới đây là một số thực phẩm và loại thức ăn mà họ nên hạn chế hoặc tránh khi đang điều trị:

Người đang xạ trị nên kiêng ăn gì? (Ảnh: Freepik)

• Thực phẩm nặng mùi: Người đang điều trị bằng xạ trị thường  rất nhạy cảm với mùi và hương vị của thực phẩm. Việc ngửi và tiếp xúc với chúng sẽ khiến người bệnh cảm thấy chán ăn, khó chịu và dẫn tới nôn mửa. Vì vậy, trong quá trình xạ trị, việc chế biến thực phẩm một cách nhẹ nhàng và thông thoáng không gian ăn uống cũng có thể giúp giảm bớt tác động của mùi đối với họ.
• Thực phẩm khô, cứng: Khi xạ trị ở vùng cổ, đầu hoặc ngực, bệnh nhân thường gặp khó khăn khi nuốt và có thể gặp tình trạng khô miệng. Thực phẩm khô và cứng có thể làm tăng khó khăn trong việc nuốt và tiêu thụ dưỡng chất, gây ra cảm giác chán ăn và gây ra thêm tác động tiêu cực cho quá trình điều trị.Thay vào đó, người đang xạ trị có thể ưu tiên lựa chọn các món ăn dễ ăn và dễ tiêu như: bún, miến, phở, súp, cháo,…
• Thực phẩm có chứa chất kích thích: Trong quá trình xạ trị và điều trị ung thư nói chung, người bệnh cần loại bỏ hoàn toàn các thực phẩm có cồn và chất kích thích. Bởi lẽ, đây chính là tác nhân hàng đầu làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh lý của bạn. Cụ thể, cồn hay ethanol trong rượu bia có khả năng phân tách thành acetaldehyde – hợp chất làm hỏng DNA và cản trở các tế bào phục hồi. Vì vậy, để quá trình xạ trị đạt hiệu quả, rượu bia và các chất kích thức nên được tuyệt đối tránh xa.
• Thực phẩm đóng hộp: Thực phẩm đóng hộp thường có giá trị dinh dưỡng thấp và thường chứa nhiều chất bảo quản và gia vị có thể gây hại cho sức khỏe, đặc biệt là đối với người đang điều trị bằng xạ trị. Hàm lượng dầu lớn trong các sản phẩm đóng hộp cũng có thể làm tăng cảm giác khó tiêu và đầy bụng, ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh. Do đó, thực đơn cho người đang điều trị bằng xạ trị nên ưu tiên các loại thực phẩm tươi và sử dụng trong ngày.
• Thực phẩm cay nồng: Thực phẩm cay nồng có thể kích thích dạ dày và làm tăng cảm giác khó chịu, đặc biệt là khi hệ tiêu hóa đang nhạy cảm. Điều này có thể làm trầm trọng thêm những tác dụng của quá trình xạ trị tới hệ tiêu hoá, khiến người bệnh khó chịu, chán ăn,…

Ăn gì để giảm thiểu tác dụng phụ của xạ trị

Để giảm thiểu tác dụng phụ của xạ trị, người bệnh có thể thực hiện một số biện pháp trong chế độ ăn uống của mình. Dưới đây là một số lời khuyên về các loại thực phẩm và chiến lược ăn uống có thể giúp giảm tác động phụ của xạ trị.

Có thể dùng thực phẩm bổ sung trong quá trình xạ trị không?

Việc sử dụng thực phẩm bổ sung trong quá trình xạ trị cần được xem xét cẩn thận và tư vấn bởi bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng. Họ sẽ đưa ra đánh giá về nhu cầu dinh dưỡng cụ thể của bạn và khuyến nghị thực phẩm bổ sung phù hợp. Tránh tự ý sử dụng thực phẩm bổ sung mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ. Việc sử dụng quá mức hoặc không đúng cách có thể gây ra tác dụng phụ và ảnh hưởng đến quá trình điều trị. Đặc biệt, khi sử dụng thực phẩm bổ sung, hãy chọn những sản phẩm chất lượng từ nguồn gốc đáng tin cậy để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Thực đơn cho người xạ trị bao gồm những gì?

Thực đơn trước, trong và sau xạ trị sẽ có những điểm khác biệt để phù hợp với nhu cầu dinh dưỡng và trạng thái sức khỏe của người điều trị. Dưới đây là một số gợi ý về thực đơn cho mỗi giai đoạn:

Trước xạ trị

Trước xạ trị, việc duy trì một chế độ ăn uống cân đối và giàu dinh dưỡng là rất quan trọng để giúp cơ thể sẵn sàng đối mặt với quá trình điều trị. Dưới đây là một số gợi ý về thực phẩm bạn có thể bao gồm trong chế độ ăn uống trước khi bắt đầu xạ trị:

Duy trì chế độ ăn lành mạnh, bổ sung đầy đủ dưỡng chất trước khi xạ trị

• Thực phẩm giàu protein: Protein là thành phần quan trọng để hỗ trợ sức khỏe cơ bản và phục hồi sau khi xạ trị. Một số nguồn protein tốt bao gồm thịt gia cầm (gà, gà tây), cá, hải sản, trứng, đậu, đậu nành, hạt, sữa và sản phẩm từ sữa không đường.
• Các loại rau củ quả: Rau củ quả giàu chất xơ và vitamin, giúp cung cấp năng lượng và duy trì hệ thống miễn dịch mạnh mẽ. Hãy bao gồm nhiều loại rau củ quả như rau xanh (cải bó xôi, cải bắp cải bắp), cà rốt, cà chua, bí đỏ, cà tím, cần tây, cải xoong, cà chua, và các loại hoa quả tươi.

• Ngũ cốc nguyên hạt: Ngũ cốc nguyên hạt cung cấp năng lượng kéo dài và là nguồn cung cấp dinh dưỡng quan trọng. Các loại ngũ cốc nguyên hạt bao gồm yến mạch, lúa mạch, gạo lứt, hạt giống chia, hạt bắp, và quinoa.

• Thực phẩm giàu canxi: Canxi là một khoáng chất quan trọng cho sức khỏe xương và răng, đặc biệt là trong quá trình phục hồi sau xạ trị. Bạn có thể bao gồm sữa, sữa đậu nành cũng như các loại rau xanh giàu canxi như cải bó xôi, rau chùm ngây, bó xôi, rau mùi, và rau cải xoong.

• Thức uống: Đảm bảo bạn uống đủ nước hàng ngày để giữ cơ thể được hydrat hóa và hỗ trợ quá trình phục hồi. Nước, nước lọc, nước ép trái cây không đường, trà và cà phê không đường là các lựa chọn tốt.

Trong khi xạ trị

• Thực đơn nhẹ nhàng và dễ tiêu hóa: Trong quá trình xạ trị, việc chọn thực đơn nhẹ nhàng và dễ tiêu hóa là quan trọng để giảm tác động lên hệ tiêu hóa và hỗ trợ quá trình phục hồi. Đây có thể là súp, cháo, thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh và trái cây, thịt cá mềm và dễ tiêu hóa.
• Ưu tiên ăn nhiều củ quả tươi, rau xanh: Đây là nhóm thực phẩm giàu vitamin, chất chống oxy hóa, khoáng chất, chất xơ tốt cho người đang xạ trị ung thư. Người bệnh ung thư nên ăn nhiều củ cà rốt vì chứa nhiều β – carotene. Chất này sau khi vào cơ thể sẽ được chuyển hóa thành dạng vitamin A – đây là vitamin sẽ tham gia vào quá trình tiêu diệt tế bào ung thư và giúp phòng tránh sự biến đổi của các tế bào khỏe mạnh còn lại trong cơ thể.
• Uống đủ nước: Đảm bảo đủ lượng nước cần thiết sẽ thúc đẩy quá trình loại bỏ thuốc xạ trị ra khỏi cơ thể. Người bệnh có thể bổ sung thêm nước cho cơ thể bằng cách uống nước ép, ăn thức ăn dạng lỏng,…

Đồng thời, người bệnh có thể bổ sung thêm các sản phẩm dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư để tăng hiệu quả điều trị. Sản phẩm dinh dưỡng Leanmax Hope  của Nutricare dành cho người bệnh ung thư là lựa chọn tối ưu được nhiều chuyên gia và bệnh nhân tin dùng. Leanmax Hope là sản phẩm dinh dưỡng chuyên biệt cho người ung thư đã được thực nghiệm chứng minh lâm sàng. Bổ sung 2 ly sữa Leanmax Hope mỗi ngày sẽ giúp người bệnh ung thư tăng cân (trung bình 1,4kg), tăng cơ (trung bình 1,2kg) sau 8 tuần. Đồng thời, chất lượng cuộc sống của người bệnh cũng được cải thiện rõ rệt như giảm tình trạng mệt mỏi, giảm đau; tăng khả năng vận động; cải thiện chất lượng cuộc sống. Sản phẩm Leanmax Hope của Nutricare đã được công nhận là Thương hiệu Quốc gia Dinh dưỡng Y học. Sản phẩm dành cho người bệnh ung thư, người bệnh trong quá trình hóa/xạ trị. Người lớn và trẻ nhỏ trên 3 tuổi cần bổ sung dinh dưỡng cao năng lượng, phục hồi sức khỏe cũng có thể bổ sung Leanmax Hope trong chế độ dinh dưỡng hàng ngày.

Duy trì một chế độ ăn uống cân đối và giàu dinh dưỡng là rất quan trọng để giúp cơ thể phục hồi sau quá trình xạ trị (Ảnh: Freepik)

Sau xạ trị

Sau khi xạ trị người bệnh nên ăn các loại thực phẩm dễ tiêu hóa, giàu chất dinh dưỡng. Bởi vì lúc này người xạ trị ung thư có thể sẽ gặp phải một số tác dụng phụ không mong muốn như đau nhức cơ thể, mệt mỏi, chán ăn,… Dưới đây là một số gợi ý thực phẩm nên có trong thực đơn dành cho người sau khi xạ  trị:

• Thực phẩm giàu protein như thịt nạc, trứng, cá, sữa tách béo,…
• Rau, củ, quả sẫm màu như cà rốt, súp lơ xanh, ớt chuông, cà chua, su hào,…
• Nước dừa tươi: Thường xuyên uống nước dừa tươi sẽ giúp cơ thể loại bỏ độc tố, tăng cường hệ miễn dịch.
• Ngũ cốc nguyên hạt như lúa mạch, lúa mì, gạo lứt, yến mạch, hạt kê,…
• Tuy nhiên, mỗi người bệnh sẽ có thể trạng và tình trạng bệnh lý khác nhau. Vì vậy, để xây dựng được thực đơn cho người xạ trị ung thư, người bệnh cần tham khảo ý kiến từ bác sĩ chuyên khoa dinh dưỡng.