
Trẻ tiêu hóa kém, đau ốm triền miên, mãi không tăng cân theo tiêu chuẩn là nỗi lo của nhiều gia đình có trẻ mắc hội chứng kém hấp thu dưỡng chất. Nếu không can thiệp kịp thời, trẻ có thể bị suy dinh dưỡng trầm trọng, ảnh hưởng đến sức đề kháng và tầm vóc của trẻ trong tương lai.
Tình trạng kém hấp thụ là sự suy giảm khả năng hấp thu chất dinh dưỡng khi tiêu thụ thực phẩm qua đường tiêu hóa, và là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ bị suy dinh dưỡng. Kém hấp thu có rất nhiều nguyên nhân, bao gồm cả yếu tố bẩm sinh và không bẩm sinh, gây ra những rối loạn trong quá trình hấp thu như: Khiếm khuyết trong quá trình thủy phân ở lòng ruột; khiếm khuyết trong khả năng hấp thu của niêm mạc; khiếm khuyết ở hệ mạch máu và bạch huyết gây ảnh hưởng đến vận chuyển chất dinh dưỡng.
Tình trạng này phổ biến ở trẻ nhỏ bởi hệ tiêu hóa của các bé vẫn chưa hoàn thiện, đồng thời hệ miễn dịch non nớt và phải sử dụng các loại thuốc kháng sinh, từ đó dẫn đến mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
Tình trạng kém hấp thu của trẻ có thể được phát hiện qua những rối loạn tiêu hóa như:
Tiêu chảy: Tiêu chảy là một trong những triệu chứng phổ biến nhất của tình trạng kém hấp thu. Đặc điểm và số lượng phân có thể là một triệu chứng hữu ích giúp nhận biết tình trạng kém hấp thu ở trẻ.
– Phân cực lỏng trong tuần đầu tiên cửa cuộc đời ở trẻ sơ sinh và sau khi cho trẻ bú sữa công thức thông thường là dấu hiệu gợi ý về tình trạng kém hấp thu glucose-galactose bẩm sinh hoặc thiếu hụt lactase bẩm sinh. Kích ứng da và ban đỏ ở vùng quanh hậu môn là đặc trưng của phân có tính axit gặp trong tình trạng kém hấp thu carbohydrate.
– Phân to, nhờn và có mùi hôi cho thấy khả năng hấp thu chất béo kém như suy tụy.
– Tiêu chảy về đêm cho thấy tình trạng viêm ruột do vi khuẩn Escherichia coli sinh độc tố và trong các khuyết tật niêm mạc bẩm sinh.
– Phân có máu là dấu hiệu của quá trình viêm như bệnh viêm ruột hoặc viêm ruột tăng bạch cầu ái toan.
– Phân nổi có thể do hàm lượng chất béo trong phân cao, nhưng cũng có thể do hàm lượng khí cao như do kém hấp thu carbohydrate. Phân lỏng có chứa các mảnh thức ăn chưa tiêu hóa là dấu hiệu thường gặp trong bệnh tiêu chảy mạn tính không đặc hiệu ở trẻ mới biết đi và không phải là dấu hiệu của kém hấp thu.
Bụng chướng và đầy hơi: do quá trình lên men của vi khuẩn đối với carbohydrate kém hấp thu ở ruột kết và do sự phát triển quá mức của vi khuẩn đường ruột.
Đau bụng: do chướng ruột hoặc viêm.
Phù chân, bọng mắt và cổ chướng: do mất protein hoặc kém hấp thu.
Xa hơn nữa, tình trạng kém hấp thu còn được biểu hiện ở những rối loạn khác biểu hiện ngoài tiêu hóa như: Không phát triển hoặc chậm phát triển thứ phát do kém hấp thu chất dinh dưỡng; Chán ăn và bỏ ăn do viêm niêm mạc ruột; Suy nhược, mệt mỏi và khó chịu trong người thứ phát do dinh dưỡng kém hoặc thiếu máu; Dậy thì muộn và vô kinh do suy dinh dưỡng đạm – năng lượng; Máu khó đông do thiếu vitamin K; Xanh xao và thiếu máu (do thiếu sắt, folate hoặc vitamin B12); và nhiều triệu chứng khác do thiếu các chất dinh dưỡng cụ thể.
Có thể thấy tình trạng kém hấp thu để lại vô vàn hậu quả đối với sức khỏe và sự phát triển của trẻ nhỏ. Nếu không được can thiệp kịp thời, kém hấp thu có thể khiến sức khỏe của trẻ rơi vào tình trạng nguy hiểm và gián tiếp làm ảnh hưởng đến tầm vóc và sức đề kháng của trẻ sau này. Sau đây là một số gợi ý về việc khắc phục chứng kém tiêu hóa ở trẻ nhỏ.
Khắc phục các vấn đề rối loạn tiêu hóa:
Những rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy, đầy bụng, khó tiêu cần được xử trí đúng cách vì chỉ khi hệ tiêu hóa trẻ ổn định, các dưỡng chất mới có thể được hấp thu bình thường. Để điều trị đúng cách, người chăm sóc cần xác định được nguyên nhân gốc rễ của những rối loạn tiêu hóa này như: do vấn đề nhiễm khuẩn, hay mất cân bằng vi sinh đường ruột, bất dung nạp với lactose trong sữa, dị ứng đạm sữa bò, dị ứng gluten… Nếu không xác định được nguyên nhân, trẻ cần được thăm khám bởi các bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng để có phương án điều trị thích hợp.
Với những trẻ kém hấp thu chất béo:
Từ những năm 1950, một nhóm các chất béo có độ dài trung bình từ 6 – 12 carbon hay còn gọi là Chất Béo Mạch Trung Bình (Medium chain triglyceride – MCT) đã được đưa vào dinh dưỡng lâm sàng để điều trị hội chứng kém hấp thu bằng chế độ ăn uống nhờ khả năng hỗ trợ hấp thu và hòa tan nhanh chóng của nó đối với cơ thể con người.
Ở những tháng đầu đời của trẻ, hệ tiêu hóa chưa được phát triển hoàn thiện, tuyến tụy ngoại tiết kém phát triển, vì vậy lượng enzyme tiêu hóa chất béo lipase ở tuyến tụy tiết ra rất ít, gây ảnh hưởng đến việc hấp thu các chất béo mạch dài (Long chain triglyceride – LCT) do loại chất béo này cần có lipase tuyến tụy để thủy phân và tiêu hóa. Trong khi đó, chất béo mạch trung bình MCT lại có rất nhiều ưu điểm về tốc độ tiêu hóa và khả năng hấp thu dễ dàng hơn so với chất béo mạch dài LCT do quá trình tiêu hóa và hấp thu MCT không cần nhiều enzymes từ mật và tuyến tụy, quá trình hấp thu vào máu không phải trải qua quá trình biến đổi phức tạp thành các micelle, chylomicron để xâm nhập vào hệ bạch huyết, không cần carnitine để được vận chuyển vào ty thể làm nguyên liệu cho quá trình chuyển hóa tạo năng lượng.
Nhiều nghiên cứu lâm sàng đã chỉ ra sự khác biệt giữa khả năng hấp thu của những sản phẩm có chứa chất béo MCT và không chứa chất béo này, ví dụ như một nghiên cứu ở Thụy Sĩ đã cho thấy khả năng hấp thu chất béo ở trẻ sơ sinh tiêu hóa lipid kém khi dùng sữa công thức có chứa MCT cao hơn nhiều lần so với sữa công thức bình thường (83,1% so với 42,7%). Hay như một nghiên cứu ở Úc khi nghiên cứu lượng lipid tồn dư trong phân do không được hấp thụ cho thấy trẻ dùng sữa công thức MCT là 4g, trong khi trẻ dùng sữa không có MCT thì lượng chất béo trong phân lên đến 22g.
Với những trẻ kém hấp thụ đạm:
Chuyển hóa protein là một quá trình phức tạp cần sự tích hợp chức năng của các phần khác nhau của đường tiêu hóa để tiêu hóa, hấp thu và vận chuyển thích hợp. Quá trình tiêu hóa đầu tiên bắt đầu trong dạ dày dưới dạng phân giải protein và với môi trường pH thích hợp. Các phần khác của ruột cũng tham gia vào sự hiện diện của cholecystokinin, protease và các enzyme tuyến tụy khác. Do đó, bất kỳ sự suy giảm chức năng nào của bất kỳ đoạn ruột nào cũng có thể ảnh hưởng đáng kể đến quá trình tiêu hóa và hấp thu protein.
Trong dinh dưỡng lâm sàng, đạm Whey từ sữa bò được sử dụng như một nguồn đạm hấp thu nhanh và dễ tiêu hóa. Đạm Whey chứa nhiều axit amin thiết yếu được tiêu hóa nhanh chóng, giúp cung cấp axit amin sau bữa ăn, kích thích quá trình đồng hóa và bồi tụ protein cơ bắp hiệu quả hơn đạm casein và casein thủy phân, loại đạm cũng có trong sữa. Tốc độ hấp thụ của nó được ước tính là khoảng 10g/giờ. Với tốc độ này, chỉ mất 2 giờ để hấp thụ hoàn toàn một liều whey 20g. Vì vậy, whey được bổ sung vào nhiều sản phẩm sữa công thức như một nguồn đạm dễ hấp thu giúp hỗ trợ phục hồi lượng cơ cần thiết.
Với những trẻ hấp thụ vi chất kém:
Hội chứng kém hấp thu không chỉ làm ảnh hưởng đến khả năng hấp thu của một số chất dinh dưỡng đa lượng như carbohydrate, lipid, protein mà còn làm ảnh hưởng đến những nguyên tố vi lượng như vitamin và khoáng chất. Bổ sung chất xơ hòa tan FOS (fructo-oligosaccharide) là một trong những cách giúp làm tăng khả năng hấp thu và sinh khả dụng của một số loại vitamin và khoáng chất. FOS thực chất làm tăng hàm lượng nước trong ruột kết, tăng khả năng hòa tan của một số vitamin tan trong nước và một số khoáng chất.
Thêm vào đó, FOS là nguồn thức ăn tốt cho các vi khuẩn Bifido, những vi khuẩn giúp sản sinh ra các axit béo mạch ngắn, lactate, và butyrate, từ đó làm giảm độ pH ở lòng ruột, từ đó tăng khả năng hấp thu của biểu mô thông qua sự tăng sinh của các tế bào biểu mô trong ruột kết, tạo ra môi trường axit thuận lợi hơn cho khả năng hòa tan khoáng chất và cải thiện sức khỏe đường ruột.
Với những trẻ tiêu hóa kém, kém hấp thu do mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột
Trong những năm đầu của cuộc đời, hệ vi sinh đường ruột của trẻ vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện nên việc trẻ bị mắc các vấn đề về tiêu hóa là rất phổ biến. Bên cạnh việc cho trẻ bú sữa mẹ (nguồn dinh dưỡng hữu ích cho sự phát triển hệ vi sinh vật đường ruột với lượng chất xơ prebiotic HMO dồi dào làm thức ăn cho lợi khuẩn), người chăm sóc trẻ có thể cân nhắc bổ sung lợi khuẩn và chất xơ prebiotic để hỗ trợ hệ tiêu hóa non nớt của trẻ.
Trong một nghiên cứu có tựa đề “Probiotic ngăn ngừa và điều trị khi trẻ khóc quá nhiều: đánh giá hệ thống và phân tích tổng hợp” được đăng trên tạp chí JAMA – một tạp chí y khoa được bình duyệt hàng tháng bởi Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ xuất bản, các nhà khoa học đã chỉ ra rằng việc bổ sung men vi sinh cho trẻ sơ sinh trong ba tháng đầu đời có thể giúp ngăn ngừa đau bụng, táo bón và trào ngược axit, từ đó giúp trẻ đỡ quấy khóc không rõ nguyên nhân, cải thiện vấn đề hấp thu và tiêu hóa do viêm ruột và mất cân bằng hệ vi sinh.
Người chăm sóc trẻ nhỏ có thể cân nhắc một số nguồn thực phẩm bổ sung lợi khuẩn và probiotic an toàn đối với từng giai đoạn. Đối với trẻ sơ sinh, sữa mẹ là nguồn thức ăn tốt nhất giúp hoàn thiện hệ
miễn dịch và hệ tiêu hóa của trẻ. Bên cạnh đó, hiện nay một số sản phẩm sữa công thức có bổ sung thêm lợi khuẩn Lactobacillus acidophilus hay Bifidobacterium và một số prebiotic như HMO, GOS, FOS… Với trẻ đã bắt đầu ăn dặm trên 6 tháng tuổi, người chăm sóc trẻ có thể cân nhắc cho trẻ bổ sung sữa chua ăn và sữa chua uống, hoặc những thực phẩm lên men chất lượng và an toàn.
Như vậy, tình trạng kém hấp thu ở trẻ thường xuất phát từ các vấn đề về đường tiêu hóa. Bên cạnh việc xử lý các rối loạn tiêu hóa kể trên, người chăm sóc cũng có thể bổ sung vào chế độ ăn của trẻ những dưỡng chất dễ hấp thu, hỗ trợ tiêu hóa, từ đó tối ưu lượng dưỡng chất từ thức ăn mà bé ăn hàng ngày.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Ensari A. The Malabsorption Syndrome and Its Causes and Consequences. Pathobiology of Human Disease. 2014:1266–87. doi: 10.1016/B978-0-12-386456-7.03804-1. Epub 2014 Aug 21. PMCID: PMC7149679. 2. El Baba, M. (2012). Approach to a Child with Malabsorption. In: Elzouki, A.Y., Harfi, H.A., Nazer, H.M., Stapleton, F.B., Oh, W., Whitley, R.J. (eds) Textbook of Clinical Pediatrics. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-642-02202-9_184 3. Seaton TB, Welle SL, Warenko MK, Campbell RG. Thermic effect of medium-chain and long-chain triglycerides in man. Am J Clin Nutr. 1986;44:630-4. 4. Lebenthal E, Choi TS, Lee PC. The development of pancreatic function in premature infants after milk-based and soy-based formulas. Pediatr Res. 1981 Sep;15(9):1240-4. doi: 10.1203/00006450-198109000-00003. PMID: 7197347. 5. Shah, Neha D. “The Use of Medium-Chain Triglycerides in Gastrointestinal Disorders.” (2017). 6. Kuhni M. [Nutrition of children with steatorrhea using fats of medium-chain fatty acids]. Schweiz Med Wochenschr. 1968; 98: 755-759 7. Burke V., Anderson C.M. Experience with medium chain triglycerides in malabsorptive states in childhood. Aust paediat J. 1967; 3: 135-143 8. Oberoi A, Giezenaar C, Jensen C, Lange K, Hausken T, Jones KL, Horowitz M, Chapman I, Soenen S. Acute effects of whey protein on energy intake, appetite and gastric emptying in younger and older, obese men. Nutr Diabetes. 2020 Oct 2;10(1):37. doi: 10.1038/s41387-020-00139-8. PMID: 33004790; PMCID: PMC7531014. 9. Bilsborough S, Mann N. A review of issues of dietary protein intake in humans. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2006;16(2):129–152. doi: 10.1123/ijsnem.16.2.129. 10. Sabater-Molina M, Larque E, Torrella F, Zamora S. Dietary fructooligo- saccharides and potential benefits on health. J Physiol Biochem 2009;65(3): 315e28 11. G.T. Costa, Q.D.J.S. Vasconcelos, G.C. Abreu, A.O. Albuquerque, J.L. Vilar, G.F. Aragão, Systematic review of the ingestion of fructooligosaccharides on the absorption of minerals and trace elements versus control groups, Clinical Nutrition ESPEN, Volume 41, 2021, Pages 68-76, ISSN 2405-4577, https://doi.org/10.1016/j.clnesp.2020.11.007. |